Copyright © 1996, 1999 R.J. Kilcullen
See corrected text, omitting variants rejected and implementing those accepted.
Manuscripts
Conventions
Text
No one in mortal sin has a simple right to God's
gifts
First Argument
Second Argument
Third Argument
Fourth argument
Objections to the fourth argument
Answers
A difficulty
Reply
Objections to the third argument
Replies to objections
Preliminaries
Replies
Fifth Argument
Sixth argument
Seventh argument
Eighth argument
Ninth argument
Anyone in gratifying grace (finally) has in reality
all God's good things
Five Arguments to prove that everything belongs to
the just
Implications regarding true and false fame
God will not allow the just to be deprived of
anything without recompense
Another argument to prove that everything belongs to
the just
Four implications illustrating God's generosity
The Latin text is based on the edition by R.L. Poole, Ioannis Wycliffe Tractatus de Civili Dominio Liber Primus (London, Truebner, 1885), which was based on the manuscript Wien ONB 1341 (siglum W). Words in {curly brackets} are variants from the manuscript Paris, BN, f.l. 15869 (siglum P). On this manuscript see W.R. Thomson, The Latin Writings of John Wyclyf: An Annotated Catalog (Toronto, Pontifical Institute of Medieval Studies), p. 51. The manuscript is very difficult to read and I have not attempted a full collation; if no variant is given, that does not imply that the manuscript agrees with Poole's text, it may mean simply that I have not been able to read it. Variants adopted are marked with an asterisk. I am grateful for suggestions from Rev. Oliver O'Donovan and from Professor A.S. McGrade. John Scott has checked the Latin text thoroughly and suggested many changes.
John Kilcullen, August 1999.
[ ] enclose material added by editor or translator 0
Cap. I. [fol. 70r, line 1] Tractando de civili domino hominis superaddito naturali, oportet in primo *{primis} videre si civile dominium presupponat dominium [fol. 70r, line 2] naturale fundatum in gracia, sicut ius civile presupponit ius divinum {?primum}, tamquam causam essencialiter exemplantem. Intendo {om.} itaque {et} pro dicendis ostendere {ponitur} [fol. 70r, line 3] duas {? add.} veritates quibus utar {?} tamquam principiis ad {in} dicenda {dicendis}: prima, quod nemo ut {de} est in peccato mortali habet iusticiam simpliciter ad *{aliquod add.} donum Dei; [fol. 70r, line 4] secunda, quod {om.?} quilibet existens in gracia gratificante finaliter nedum habet ius, sed in re habet omnia bona dei {sed... dei: illegible}. Sed {et} ne in primo impediatur sentencie explanacio [fol. 70r, line 5] ex equivocacione vel ignorancia terminorum, suppono {supponatur} quod ille solum {trs.} dicatur habere simpliciter ius ad bonum aliquod vel in illo, dum pure [fol. 70r, line 6] iuste, *{sic add.} quod non tunc {between lines} iniuste, {?quidquam occupat add. -- occupat crossed out} ipsum possidet sive habet; sic videlicet {scilicet}, *{quod add.} si aliquis {quis} pro aliquo tempore iniuste quidquam occupat, non habet [fol. 70r, line 7] illud simpliciter iuste {trs.} pro eodem. Quo supposito, arguitur per raciones, primo per tres consequentes raciones cum suis ratificacioibus ad probandum questionem propositam *{Quo supposito... propositam: tunc arguo}.
Primo sic: Omne ius humanum {trs.} presupponit causaliter ius divinum, ut patet de iure, *{de iure,: om.} ex supradictis, tractatu primo, capitulo [fol. 70r, line 8] iii; ergo omne dominium iustum ad homines presupponit iustum dominium quoad deum. Sed quilibet existens in peccato mortali {trs.} caret, ut sic, [fol. 70r, line 9] iusto dominio quoad deum; ergo, et {om.} simpliciter iusto dominio. Sicut enim in relatis tenet consequencia a quoad *{add ad: conjecture} simpliciter, ita tenet si aliquid sit iustum *{vel [fol. 70r, line 10] iniustum add.} quoad deum, tunc simpliciter erit *{est} tale, cum regula prima non potest arbitrando deficere. Set peccator caret vero dominio quoad deum, *{Set... deum: minor apparet} quod quilibet existens in peccato mortali caret, ut sic vero dominio quoad deum. Argumentatur *{in peccato... Argumentatur: etc} sic {between lines}: Omne bonum quod talis [fol. 70r, line 11] possidet, iniuste possidet, ergo deficit a cuiuscunque dominabilis vero dominio. Antecedens probatur {arguitur}: Peccator solum illo modo quo est possidet, sed qualitercunque est [fol. 70r, line 12] iniuste est, ergo qualitercunque possidet, iniuste possidet; maior *{minor} patet {arguitur} ex {per} hoc quod mortale peccatum {trs.} cum inficit naturam, multo evidencius inficit omnem [fol. 70r, line 13] modum vel accidens eiusdem, ut si vita hominis sit iniusta, ita quod iniuste vivit, tunc quelibet operacio eius est iniusta cum non aliter operatur quam vivit, [fol. 70r, line 14] et cum vivere viventibus sit *{est} esse (ex {om.} secundo De Anima) patet quod sicut iniuste est et vivit, ita iniuste est dominus et iniuste subiacet cuilibet signabili [fol. 70r, line 15] accidenti.
Ista racio, etsi videatur multis sophistica, daret tamen cuilibet methaphysico plenam fidem, cum sit conclusio primi Philosophi: Math. vi. 22, 23, sic dicit {sic dicit: om.}: "Si oculus [fol. 70r, line 16] tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit; et si nequam fuerit, et corpus tuum {simplex... tuum: usque} tenebrosum est. Cum ergo *{Cum ergo: ubi} secundum sanctos noscentes quomodo *{noscentes quomodo: om.} Veritas modo suo {modo suo: in ore suo} intelligit per organa operaciones elicitas ab eisdem, patet {ita} quod iste {om.} sit sensus: Si intencio [fol. 70r, line 17] sit recta, tota multitudo operum consequencium {sequencium} erit iusta, et si intencio obliquet a iusticia, tota multitudo operum etiam bonorum de genere est iniusta. [fol. 70r, line 18] Iusticia enim secundum Aristotelem, quinto {2} Ethicorum, est virtutum preclarissima {praeclara}, lucens inter ceteras sicut hesperus inter {in} astra; cui sensui videtur Christus alludere {trs.} quando vocat totam [fol. 70r, line 19] multitudinem operum iustorum lucidam et totam multitudinem {?etc} iniustorum operum {trs.} tenebrosam.
Et {Ex quo} si ex isto {ex isto: om.} infertur quod peccator iniuste habet {trs.} corpus et *{vel} [fol. 70r, line 20] animam ac organa *{ac organa: om.} vel quodcunque bonum aliud {trs.} naturale, patet quod nimis bene {?} concluditur {trs.}. Nam si talis iniuste vivit, patet quod iniuste habet animam et sic vitam. [fol. 70r, line 21] Et aliter non tam crebro diceret Veritas, que {qua W (Poole); que P} mentiri non poterit, quod {om.} "Qui amat animam suam", volendo eam {ipsam} voluptuose contra iusticiam [fol. 70r, line 22] amare, "perdet eam" (ut dicitur *{ut dicitur: om.} Ioh. xii.25). Nemo autem perdit possessum vel habitum nisi dum eius privatur iusticia, ergo etc. Et inter alia hoc {trs. 312} movet *{movit} Augustinus, [fol. 70r, line 23] super Iohannem omelia prima, quod "Peccatum nihil est et nihil fiunt homines cum peccant {cum peccant: etc}". Nemo enim peccans mortaliter habet pro tunc corpus vel animam nec *{vel} aliquod bonum fortune [fol. 70r, line 24] nisi equivoce, quia cum habet esse ex pura gracia, quo esse tenetur ex lege nature continuare in gracia, dum perdit regulam huius iuris non manet creatura {creaturam} vel quidquam [fol. 70r, line 25] possidens nisi equivoce.
Secundo principaliter {arguitur} sic argumentatur {om.}: Si contingit iniustum simpliciter {om.} iuste temporalibus dominari, per idem contingeret iniustum pure iuste uti [fol. 70r, line 26] temporalibus quorum habet simpliciter iustum dominium. Consequencia patet ex hoc quod *{ex... quod: quia} nemo habet {om.} liberum et purum iustum dominium cui iuste debet {?} negari quilibet ususfructus; [fol. 70r, line 27] cuilibet ergo iusto possessori licet legitime uti suis. Sed {om.} contra consequens datum {arguitur add.} sic argumentatur {om.}: et sit Petrus {et... Petrus: Sortes} iniustus occupans temporalia de quibus faciat [fol. 70r, line 28] elemosinam egentibus, cum quibuscunque circumstanciis volueris {?habitis add.} ipso tamen stante iniusto continue; et patet quod {om.} si aliquis usus temporalium iniusti non foret iniustus, [fol. 70r, line 29] potissime foret {esset} talis, maxime cum *{maxime cum: cuius} opus sit *{esset} bonum de genere quod nihil inficeret nisi iniusticia {iustitia} quasi *{qua} distribuens est iniustus; quod si detur, per idem inficeret [fol. 70r, line 30] quodlibet {om.} aliud bonum opus {quovis add.}, quia de *{om.} quocunque dando, comitante iniusticia, eque bene {om.} procedit. Detur ergo quod Petrus {Sortes} iniustus {om.} non iniuste sed distribuens elemosinam in mortali peccato iniuste distribuit, et sic quodcunque opus bonum de genere iniuste, ut sic, operatur *{sed... operatur: om.} sed pure et *{om.} iuste distribuerit *{distribuit}. Contra: [fol. 70r, line 31] Nullum opus extrinsecum est iustum simpliciter, nisi ut procedit a virtute iusticie; sed distribucioni Petri {Sortis} defuit {defecit} in Petro {Sorte} virtus iusticie, cum sit [fol. 70r, line 32] habituatus {in add.} iniusticia repugnante: ergo {et add.} distribucio data non est iusta simpliciter; ymmo, cum iusticia sit omnis {?communis} virtus (ex {supra et} quinto {2} Ethicorum), [fol. 70r, line 33] si iuste distribuit, tunc distribuit virtuose; et per consequens {per consequens: ita} est virtuosus operans placenter et meritorie quoad deum {om.}: consequens contra philosophorum {physicorum W (Poole); philosophorum P} et theologorum [fol. 70r, line 34] omnem {om.} sentenciam, qui dicunt quod existens in peccato mortali {?licet add.} operatur *{operetur} bonum opus de genere sed non bene. Similiter, Deus requirit ab isto, sicut *{requirit add.} a quolibet viatore, [fol. 70r, line 35] quod nihil operetur nisi in gracia. Iste autem {Iste autem: igitur} operatur extra graciam, cum sit in peccato {om.} mortali (ut supponitur): ergo operatur aliter quam debet. Nec ista alietas operandi exigitur {exigit corrected to exigitur W (Poole)} *{exigita} [fol. 70r, line 36] obligat {exiget} Petrum {sortem} ad aliter operandum sub pena qualibet, sed sub pena mortalis peccati {om.}. Ex quo patet {apparet} quod, si Petrus {Sortes} sit iniustus, quidquid fecerit, sive dormiendo sive [fol. 70r, line 37] comedendo sive quodcunque opus bonum {trs.} de genere faciendo, continue peccat mortaliter.
Nec hoc vertitur in dubium theologo qui noscit quomodo interior homo infectus [fol. 70r, line 38] peccato inficit totum residuum nature corporee et singulos actus suos: [new sentence] quemcunque autem iniustum est {trs.} vivere, [delete comma] iniustum et cuiquam dominari. Si queris [fol. 70r, line 39] testimonium scripture {om.} quoad istam {hanc} sentenciam, ecce conclusio conversionis {?connexionis} {See DMLB, conversio, 2c; OLD, conversio 4} apostoli (1 Cor. xiii.3): "Si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, et si tradidero corpus meum ita ut ardeam, caritatem autem non habuero {in cibos... habuero: etc. usque} nihil mihi prodest." Et {om.} notum est {autem add.} cuicunque noscenti terminos [fol. 70r, line 40] quod iniusticia et caritas sunt duo immediate opposita, ita quod oportet alterum inesse homini et, si unum inest, alterum deesse {deest}, et econtra.
Et iterum {Et iterum: item} notum est, si [fol. 70r, line 41] non sit possibile iniustum uti aliquo nisi eo ipse iniuste utatur *{eodem add.} vel pocius abutatur, per idem {per idem: om.} non est possibile iniustum alicui dominari nisi, ut sic, [fol. 70r, line 42] iniuste dominetur vel {aut} potius tiranniset, cum iniuste extorquet et occupat aliena. Quod si queris {Quod... queris: Ad hoc est} sanctorum doctorum testimonium, ecce magni {ecce magni: om.} Augustini {enim add.} sentencia {om.}: Epist. xxxvii [fol. 70r, line 43] ad Macedonium de tyranis, plane docet {de tyranis... docet: dicit} istam {istam add.} sententiam: "Ideo" {ita} inquit {om.} "si prudenter {inquit add.} intueamur quod scriptum est, Fideli homini totus mundus divitiarum [fol. 70r, line 44] est, infideli autem nec obulus; nonne omnes qui sibi videntur gaudere licite {licitis W (Poole); licite P} conquesitis {acquisitis} eisque {eis qui} uti nesciunt, aliena possidere convincimus? [fol. 70r, line 45] Hoc enim certe {vere W (Poole); certe P} alienum non est, quod iure possidetur, hoc autem {autem hoc W (Poole); hoc autem P} iure quod iuste, et hoc iuste quod bene. Omne ergo quod male possidetur, [fol. 70r, line 47] alienum est: male autem possidet, qui male utitur. Iusticiam" inquit "nemo male {omits male W (Poole); male P} habet, et qui non dilexerit non habet. Pecunia vero et a malis male habetur, et a bonis tanto melius habetur quanto minus amatur". Hec Augustinus {ille}.
Iterum *{om.} tercio *{principaliter add.} arguitur ad idem *{arguitur ad idem: sic}: Multa sunt dominia civilia hominum civiliter [fol. 70r, line 48] dominancium super temporalibus (ut suppono) {ut suppono: supponatur}, et ad tale dominium non sufficit {sufficere} ponere dominativum et dominabile esse simul; ergo oportet aliquod fundamentum dominii [fol. 70r, line 49] ponere {trs.} in altero extremorum: sed nullum est pertinens si non *{si non: nisi} iusticia dominantis; ergo adversum *{ad verum} civile dominium presupponitur disposicio virtutis iusticie in taliter dominante. [fol. 70r, line 50] Minor patet {apparet} ex {per} hoc quod tunc omnis homo, eo ipso quod est {quod est: om.}, dominaretur *{dominatur W (Poole), P} civiliter omnibus temporalibus huius mundi; et patet quod dominium non est relacio que essencialiter consequitur ad [fol. 70r, line 51] extrema, sicut equalitas et {vel} inequalitas per se consecuntur quantitates {quantitatem}, ut patet {ut patet: om.} quinto {2o} Methaphysice ii. Cum ergo nulla creatura sit per se dominus cuiuscunque, quia tunc non posset [fol. 70r, line 52] sibi acquiri accidentaliter dominium vel deperdi, palam {om.} sequitur quod preter extrema oportet ponere in quocunque domino mediantem {domino mediantem: divino mediante W (Poole)} *{domino mediantem: dominante} civiliter disposicionem dominio pertinentem. Sed *{om.} et *{om.} hoc omnes rectiloqui [fol. 70r, line 53] {concorditer add.} confitentur, dicentes concorditer {om.} quod oportet omnem talem dominum {dominii W (Poole); dominium P} habere ius ad rem cui civiliter {civitati W (Poole); civiliter P} dominatur, ut iure hereditario, emcione, vel donacione, [fol. 70r, line 54] et quod {cum} non sit aliquod ius creatum nisi a iure primo *{trs.} fuerit extractum (ut patet de {in} communi sermone de iure); palam {om.} sequitur quod nemo habet ius vel dominium super quemquam *{quodcunque} [fol. 70r, line 55] nisi habuerit ad hoc {trs. 231} beneplacitum Dei sui.
Confirmatur: Omne iustum creatum ideo est iustum, quia placet {?} deo; cum non potest esse tale iustum quod de Dei beneplacito [fol. 70r, line 56] non procedat. Similiter, sive iudex sentenciaverit sive lex propter aliquam trium causarum predictarum {dictarum} approbaverit cuiuscunque dominium, ideo sic facit, quia est iustum et racionabile [fol. 70r, line 57] ita esse; et per consequens {per consequens: ita} prius naturaliter {trs.} {est add.} iustum est hominem dominari quam lex creata vel iudex terrenus non errans hoc approbat; et per consequens {per consequens: ita} primus titulus iusticie [fol. 70r, line 58] cuiuscunque civilis dominii est a deo.
Nec hoc licet catholicis dubitare, cum iste magnus Dominus, racione sue omnipotencie et efficacia sue volencie, habet in suo [fol. 70r, line 59] regno quidquid vult, et quidquid noluerit {voluerit vel noluerit} non habet; et patet quod ad omnem iustam occupacionem civilem oportet quod iste dominus [fol. 70r, line 60] auctoriset, ratificet, et confirmet, cum omne quod ipse {om.} non approbat, non est iustum. Nec oportet circa hoc solicitari, cum Ioh. {ad Rom} i.3, Collocens. i.16, et Iacobi i.17, [fol. 70r, line 61] dicitur concorditer {et add.} cum philosophis quod omnia sunt per ipsum; dominium ergo creature si est, est per Deum ipsum originaliter approbantem. Et ex ista maxima iuris nature [fol. 70r, line 62] regula *{om.} extractum est ius monarchie terrene, quod non licet inferiori domino alienare, specialiter ad manum mortuam, bonum immobile sine licencia domini [fol. 70r, line 63] capitalis; quod ideo est quia in omnibus ille habet iustum *{interesse a quo sine suo consensu non ex [conjecture: est] iustum add.} quod excidat [Oxford Latin Dictionary, excido 6]. Et patet quomodocunque homine conmutaverint inter se aliqua sine suo consensu, non est iustum *{Et patet... iustum: om.}; et patet *{quod add.} quomodocunque homines conmutaverint [fol. 70r, line 64] bonum *{bona} domini emendo, vendendo, donando, iudicando, nisi ipse concesserit, conmutacio est iniusta. Hoc ergo habito probatur quod *{Hoc... quod: tunc sic} Deus non approbat quod iniustus aliquis dominetur, [fol. 70r, line 65] quia sit de Petro {Sortes} iniusto. Contra, si Deus approbat istud dominium, per idem approbat usum illius dominii et omnia alia que sibi pertinent; et cum omnis talis abutatur bonis [fol. 70v, line 1] domini (ut {om.} patet ex secundo argumento), sequitur quod Deus approbat hunc abusum: ymmo, cum quodlibet opus talis iniusti sit peccatum, sequitur quod Deus sit auctor *{adiutor} et approbator [fol. 70v, line 2] peccati, non solum quoad esse secundum sed quoad esse primum; quia si Deus vult quod iste dominetur et iste solum sic dominatur tyranisando, sequitur quod Deus vult quod [fol. 70v, line 3] ipse tyranniset, et per consequens, ut sic, *{per... sic,: ita quod ?iste} peccet: quod {hoc} est {om.} blasphemum dicere {om.}.
Confirmatur ex scriptura: nam {ex... nam: om.} Osee viii.4 Deus dicit {dixit} {trs.} prophetice de tyrannis, "Ipsi regnaverunt et non [fol. 70v, line 4] ex me"; tyrannides enim dicuntur equivoce regnaciones pretense (ut dictum est superius {supra}, capitulo tercio de iure simpliciter et pretenso); et patet {?} cum iniusti non [fol. 70v, line 5] dominantur ex Deo {dicto W (Poole); deo P} quod nullius *{nullus talis} simpliciter dominantur.
Cap. II. Licet autem {Licet autem: om.} {iste add.} raciones tres {trs.} predicte {om.} dent {faciunt} fidem [fol. 70v, line 6] pluribus ad conclusionem propositam, tamen quia alii, secundum variationem suorum sensuum, et in aliis racionibus delectantur, ideo ut conclusio sit universalius et magis evidens, adiciam sex raciones alias ad eandem {ad conclusionem... eandem: nunc pro delectationibus sensuum quorundam adduntur alie}.
Primo sic {om.}: Non est possibile hominem iuste simpliciter habere aliquod bonum sibi adiacens, nisi Deus donando [fol. 70v, line 7] id sibi {trs.} prestiterit (ut {om.} patet tractatu tercio de dominio divino {om.}); sed Deus non prestat alicui, dum est in mortali peccato {om.}, aliquod donum suum: ergo nullus existens in mortali peccato {om.} habet pro tunc [fol. 70v, line 8] iuste simpliciter *{trs.} aliquod bonum. Minor videtur {apparet} ex hoc {ex hoc add.} quod non est prudentis prestare inimico, quem scit solum abuti prestito et ad sui damnum [fol. 70v, line 9] dissipare bona prestantis: deus autem est summe prudens et providus; ergo non prestat creature sue quidquam pro tempore quo peccat mortaliter.
Confirmatur ex hoc [fol. 70v, line 10] quod non est possibile Deum prestare alicui aliquod {aliquid} nisi digno: nullus talis est dignus esse Dei prestarius {?prestaturus}; ergo nulli tali, pro tempore quo est huiusmodi, prestat *{quidquam add.} assumptum. {sentence should begin before assumptum} Patet {apparet} ex [fol. 70v, line 11] hoc quod Deus cum {om.} non potest nisi voluntarie et racionabiliter prestare, eo ipso quod prestat aliquid creature, dignificat ipsam ut sit Deo prestarius {?prestaturus}: et cum hoc sit magna gracia, videtur [fol. 70v, line 12] quod Deus prius vel simul gratificat creaturam racionalem, dum aliquid sibi donat.
Secundo {om.} confirmatur ex hoc quod {ex hoc quod: om.} *{oportet omnem impetrantem a deo dominium esse in gratia; sed add.} oportet omnem impetrantem [fol. 70v, line 13] dominium, eo ipso impetrare a Deo dominium, ut *{cum} sit capitalis dominus cuiuscunque (ut patet ex ultima *{tercia} racione capituli precedentis); ergo conclusio: et minor *{maior} patet ex {per} hoc, [fol. 70v, line 14] quod impetrare, cum sit creaturam se {om.} dignificare, est mereri, quod non potest inesse *{esse} nisi per graciam.
Tercio confirmatur ex hoc quod si quis impetret a Deo, Deus consentit [fol. 70v, line 15] impetracioni, et per consequens {per consequens: ita} iustum est quod habeat id {?illud} {trs.}; et cum omnis iusticia accidentis presupponit iusticiam in subiecto (ut patet ex racione prima {trs.} prioris *{?primi} capituli), sequitur quod, prius quam iustum [fol. 70v, line 16] sit quod quis habeat donum Dei, oportet eum {ipsum} in sua substancia esse iustum {trs.}. Et istud {Et istud: hoc} {innuere add.} videtur scripturam {scriptura} innuere {om.} (Iacobi primo capitulo, 5 {capitulo, 5: om.}), quando dicit {quando dicit: om.} "Si quis enim *{om.} vestrum indiget sapientia postulet a deo qui dat omnibus affluenter {sapientia... affluenter: etc.} et non inproperat. Ecce *{ubi} [fol. 70v, line 17] *{apparet add.} quod oportet impetrare {impetrat} a Deo quidquid homo {in margine 2a manum additum W (Poole); in text P} habere voluerit; secundo, quod Deus non donat nisi grato, quia non inproperat in donando, sed post conveniendo ingratos [fol. 70v, line 18] et infideles servos ad iudicium (ut patet {ut patet: om.} Math. xxv.14 de homine profecto peregre postquam tradidit famulis bona sua). Et *{om.} potest istud {illud} confirmari per illud Psalm. [fol. 70v, line 19] xlix.16, ubi improperat peccatori quia enarrat iusticiam suam et assumit testamentum suum {ubi... suum: peccatori autem dixit etc.} per os suum tam indignum. {?illud ?plica? ?i.e. 42 add.} Si ergo non licet peccatori sine gravi {gratia in} peccato predicare vel legis divine [fol. 70v, line 20] sentenciam pertractare {trs.}, a maiori vel pari *{trs 321} nec alicuius doni {donum} Dei usum vel pocius abusum percipere.
[fol. 70v, line 21] Sed obicitur *{Sed obicitur: om.} contra illud *{predicta arguitur primo} per hoc quod Deus prestat hominibus post lapsum tam corpus quam animam, et tamen tunc sunt in originali peccato; ergo stat Deum prestare [fol. 70v, line 22] iniustis misericorditer bona sua {trs.}. Sic enim hortatur {?} Veritas discipulos suos ad misericordiam instar Dei qui pluit super iustos et iniustos {super... iniustos: etc.} (Math. v. 45).
Similiter *{secundo} videmus [fol. 70v, line 23] *{quod add.} nedum peccatoribus *{Christianis add.} sed eciam infidelibus donantur bona naturalia et bona fortune, eque sicut iustis. Cum ergo omne donum perfectum est descendens a Patre luminum {est descendens... luminum: etc.} (Iac. i, 17) videtur [fol. 70v, line 24] quod Deus sine personarum accepcione donat tam iustis quam iniustis.
Similiter *{tercio} nisi peccator haberet meritum de bonis {?meritis} propriis {vel de bonis propriis add.}, non expediret [fol. 70v, line 25] peccatori bonum facere {bonum facere: beneficere}, cum ut sic abutitur {utitur} alienis.
Ad primum dicitur quod donare et prestare presupponunt existenciam prestarii, et per consequens {per consequens: ita} Deus nulli homini prestat [fol. 70v, line 26] substanciam anime {trs.}; et *{ex quo} patet ad primum. Et per idem sequitur *{ad... sequitur: om.} quod Deus non prestat originaliter peccanti aliquam partem corporis vel aliquod {aliud} donum suum; et per idem nos non [fol. 70v, line 27] deberemus *{debemus} prestare vel donare aliquid peccatori dum cognoscimus ipsum esse talem, tum quia sic foveremus proditorem Domini nostri et non exemplaremus donacionem [fol. 70v, line 28] nostram conformiter ad ipsum; tum eciam *{om.} quia non licet nos *{nobis} alienare bona nobis {om.} solum prestita sine approbante *{om.} licentia Domini {dei} nostri (sed ipse non approbat aliquod bonum {?donum} [fol. 70v, line 29] iniusti pro tempore quo vivit iniuste; ergo nec nos): debemus tamen communicare cum ipso, specialiter correpcione fraterna et aliis bonis, de {pro} quanto media sunt [fol. 70v, line 30] ad sui conversionem et non ultra. Et ad istum sensum precipimur {nobis preceptum est} diligere inimicos, id est, velle illis bonum ad Dei honorem et nostri comodum; [fol. 70v, line 31] et sic Deus diligit inimicos, sed non {2a manu additum W (Poole); in text P} donat eis aliquid proprie dum sunt tales.
Pro quo notandum, quod donacio dicit gratuitam dacionem, et dacio est equivocum {?} [fol. 70v, line 32] ad tradicionem solum ad bonum nature aut esse primum, vel ad bonum gracie vel {aut} perfeccionem secundam: primo modo dat Deus omni inanimato vel iniusto quidquid habet; sed secundo [fol. 70v, line 33] modo dacionis, que est donacio, non dat aliquid nisi iustis. Unde signanter dicit Scriptura quod {om.} Deus solem suum facit oriri versus malos et pluit super [fol. 70v, line 34] iniustos, sed non dicit quod aliquid donat eis *{ita et nos debemus diligere inimicos et ?communicare ?eis add.} in nomine Domini bona fortune accipimus *{et} non ut laudem [fol. 70v, line 35] nobis aut voluptatem {nobis add.} indebite cumulemus.
Ad secundum nature argumentum {?}: Cum nihil donatur proprie nisi Deus donaverit; Deus autem non donat sic iniustis; [fol. 70v, line 36] ergo nec aliqua creatura (licet multi prodigaliter, contra liberalitatem eciam Aristotelis, distribuant indignis que non donant sed proditorie usurpant, dissipando bona Dei {dissipando bona Dei: ?quam bona [fol. 70v, line 37] ?domini dissipando}); et per consequens *{et per consequens: ?pro ?cuius ?m' [conjecture: intellectu] est notandum quod omnia naturalia ?peccatorum sunt dona dei et ita} ex mera gracia ipsa donat {om.}. Sed ut sciatur quibus donantur, [fol. 70v, line 38] secundum sensum {intellectum} scripture {trs.}, notandum quod totum genus hominum salvandorum, a primo parente usque ad novissimum electum, est una ecclesia sponsa Christi, que pro tempore [fol. 70v, line 39] milicie miscetur cum reprobis (ut {sicut} patet in parabola Salvatoris de zizaniis {zizania}, Math. xiii.24); et illam eque diligit sponsum continue {om.}, dans sibi quidquid communicatum est [fol. 70v, line 40] reprobis: unde quando prescitus peccans mortaliter habet bona fortune et nature *{fortune et nature: nature vel fortune}, Deus communicando dat *{illa add.} et vult ipsum habere talia; sed solum sue ecclesie [fol. 70v, line 41] inter homines donat {dat} ista {illa} {et add.}. Ideo universitatem malorum, ut *{vel} prescitorum, quam Veritas vocat {om.} mundum, et diabolum eius principem, dividit cum suis ab universitate [fol. 70v, line 42] predestinatorum quam sepe vocat regnum celorum, ut {om.} patet {om.}, Ioh. {Mt.} xv.19: Si, inquit, de mundo fuisset is {om.}, mundus quod suum erat {quod suum erat: etc.} diligeret; mundo itaque dat, et eccelesie [fol. 70v, line 43] donat, omnia que sunt mundi.
Patet ista sentencia ex sentencia parabolica Salvatoris, Math. xxv.28, 29, ubi post tradicionem bonorum hominis Iesu Christi {trs.} servis [fol. 70v, line 44] suis in gracia baptismali vel alias, dum sunt grati, in finali iudicio {pro?fecimus et add.} positurus racionem, {trs.} revertitur et condemnando servum [fol. 70v, line 45] pigrum, quia {qui dominus} noluit {voluit} bona Domini sibi data ad sui profectum et Dei servicium ad augendum dare spiritualiter ad usuram, sodales suos alloquitur [fol. 70v, line 46] per {in} hunc modum {vel sic [correcting qui dominus... voluit above] qui servus noluit etc per hunc modum add.}: Tollite ab eo talentum, et date ei qui decem talenta habet {talentum... habet: etc.} ; et sequitur ad propositum, Omni habenti dabitur et habundabit, ei autem qui non habet et quod videtur habere {habundabit... habere: etc.} aufferetur ab eo. [fol. 70v, line 47] Et *{om.} idem dicit, Math. xiii.12; et patet ex {om.} sequela parabole, secundum concordem doctorum sentenciam, quod intendit hec duo dicere: *{primum add.} quod peccator, licet videatur in facie ecclesie [fol. 70v, line 48] errantis habere dona domini, non tamen vere est dotarius *{?donatarius}, sed ex permissione divina iniuste {om.} occupat hec ad tempus {iniuste add.}. (Unde ad denotandum istam {om.} [fol. 70v, line 49] equivocacionem {hanc add.}, in qua non est contradiccio, habet textus, Marc. iv.25, et Luc. xix.26, Ab eo autem qui non habet, et quod habet aufferetur ab eo {et quod... eo: etc.}.) Et patet secundo {Et patet secundo: secundum patet} quod habens universitatem bonorum [fol. 70v, line 50] Domini figuratam {signatam} per denarium talentorum, aufferret sibi ex donacione Domini ista bona, et sic a iusto active aufferentur hec {dona et add.} bona, ab [fol. 70v, line 51] iniusto materialiter et passive, cum iustus aufferret hoc *{hec} ab illo.
Et *{sic add.} patet {apparet} utraque *{om.} consequencia *{conclusio} in principio proposita; et {?aut} patet {apparet} quod assumptum in secundo argumento et eius [fol. 70v, line 52] conclusio non *{sunt add.} vera, limitando utrobique, ut suppono limitatum, quod Deus non donat creature sue, pro tempore quo est iniusta, bonum aliquod, sed dat ad esse nature [fol. 70v, line 53] et abusum permittit. Et {om.} hinc prelati ecclesie, sencientes humiliter de se ipsis, non dicunt quod ordinacione, donacione, gracia, aut voluntate divina, [fol. 70v, line 54] sunt taliter {trs.} perfecti *{?prefecti}, sed permissione divina: quod sciunt ex {om.} sensu et noticia infallibili esse verum; -- sed *{et} utinam non ad sensum equivocum.
Ad tercium dicitur [fol. 70v, line 55] quod quilibet existens in peccato {om.} mortali debet mereri et uti continue bonis Domini, faciendo bonum opus {trs.} de genere: patet quod {trs.} {sic add.} quilibet existens {om.} talis debet esse in gracia et facere [fol. 70v, line 56] consequenter que ad servum fidelem pertinent; quod debitum quia obmittit, ideo {om.} peccat continue sic in Deum.
Sed difficultas conclusionis stat {om.} in isto {est add.}: Utrum expedit [fol. 70v, line `] peccatori pro tempore quo est in mortali peccato {om.} facere bonum opus de genere {trs. 3421}? Et partem affirmativam huius difficultatis {Et partem... difficultatis: question mark; quod sic} declarat Lincolniensis, lxviii, *{dict. add.} racione septemplici {6ci W (Poole)} *{sextuplici}: Opera, inquit, bona extra caritatem facta, {trs. 321} [fol. 70v, line 58] licet non mereantur celum, tamen aliis {?} modis {modum modum} valent {begin new sentence} et prosunt *{sunt} {sunt W (Poole)}: isti *{modi add.}
a magno {magis} malo excusant, et prescitum se {om.} in illis {se add.} exercentem {exercitatem} micius *{minus} {micius 2da manu; prima ut suspicor minus W (Poole)} dampnant, minus in peccato profundant, et per consequens {per consequens: ita} minus a gracia divina {trs.} elongant, aliis multipliciter proficiunt, et ad primam graciam disponunt. [fol. 70v, line 60] Nec sunt ista bona parvipendenda; nam sicud prodest incarcerato minus profunde poni in carcere et torqueri, correspondenter {intelligitur add.} [fol. 70v, line 61] de damnato intelligitur {om.}. Et sicud prodest lapso minus profunde lacu infigi minusque a sublevante {sublevacione} removeri, sic prodest iniquo minus profunde viciis [fol. 70v, line 62] irretiri et sublevanti {sublevando} ad graciam apropinquari {propinquari}.
Quinto, bonum male factum valet *{prodest} *{magis ecclesie quam opus malum de genere male factum add.} [fol. 70v, line 63] in tantum, quod pollitici, secundum faciem iudicantes, respiciunt solum {solam} substanciam boni actus, non curantes sive bene factus fuerit sive male; quod Deus [fol. 70v, line 64] scrutans corda appropriate respicit.
Sexto {igitur}, sicut exul vel carceri adiectus {additus} non meretur protunc aput dominum, a cuius presencia elongatur, sed habentes [fol. 70v, line 65] liberum accessum ad dominum quibus incarceratus ad partem seorsum proficit; sic peccator non meretur sibi, ut sic, beatitudinem vel graciam, [fol. 70v, line 66] cum nemo scit si *{scit si: meretur sibi prima gratia oportet} *{conjecture: add quod} bona opera sua, que facit alii existenti in gracia, sunt occasio, vel *{ut} oracio grati recipientis elimosinam peccatoris mereatur {?} ipsi {sibi} primam graciam, quod {cum} ipse non potest in propria persona {trs.}: cum illis paribus.
Et bonum argumentum addit doctor, {Et bonum... doctor,: sexto} quod assuefaccio sensualis peccatoris in operibus bonis de genere reddit ipsum post [fol. 71r, line 1] adeptam graciam facilitatum ad operandum virtuose, ubi aliter et {etiam} {trs.} data gracia operaretur cum difficultate.
*{sed dicitur quod add.} Oportet enim *{om.} omnem virtuosum esse [fol. 71r, line 2] in caritate, licet Aristotles et alii gentiles philosophi, ex quacunque operacione bona de genere tracta in consuetudinem delectabilem, convincunt {?coniciunt} {convinciunt W (Poole)} hominem esse [fol. 71r, line 3] mortaliter *{moraliter} virtuosum.
Et patet *{Et patet: Secundo dicitur} quod peccator, si *{sicut} non meretur pro {om.} tunc {om.} beatitudinem, *{sic add.} nec meretur pro tunc, ut alius mereatur {om.}, sibi propriam *{primam} graciam {mereatur add.} nec bonum [fol. 71r, line 4] aliquod temporale. Nam, cum omne mereri sit creaturam racionalem se dignificare ad premium, patet si tunc meretur aliquid, facit se tunc {trs.} {esse add.} dignum ad id *{illud; new sentence}; *{et add.} [fol. 71r, line 5] cum mereri dicit simul {trs.} actum merendi et dignitatem ad premium. Patet quod {Patet quod: om.; no new sentence} si nunc *{non add.} meretur, nunc *{non} facit se esse *{nunc add.} dignum ad premium; quia aliter peccator indubie {om.} [fol. 71r, line 6] mereretur pro tempore quo esset in peccato premium sempiternum; quia multi sunt, qui dum peccant faciunt se esse expost dignos ad regnum Dei {om.}.
Et *{om.} ex istis videtur [fol. 71r, line 7] mihi {om.} quod nullus prescitus, in quantumcunque magna gracia fuerit {trs.} secundum presentem iusticiam, meretur regnum vel graciam finalis perseverancie, sed {nunc add.} aliquod bonum citra. Et *{om.} racio est {om.} [fol. 71r, line 8] quia nemo meretur aliquid, nisi habuerit ius ad illud: sed nullus prescitus habet ius ad regnum, cum tunc (iuxta conclusionem tercii capituli tractatus primi) haberet pro suo [fol. 71r, line 9] tempore {?} ius in regno; ergo nullus prescitus meretur regnum: non *{nemo} enim se dignificat {trs.} ad habendum quod Deus vult ut non habeat; cum omne ius creatum [fol. 71r, line 10] sit a iure, quod est divina volicio, extractum. Et {om.} ex eodem sequitur quod nullus predestinatus, quantumcunque graviter peccaverit secundum {presentem add.} iniusticiam {iusticiam} iam instantem, [fol. 71r, line 11] demeretur penam perpetuam; quia dignum non est, cuius contradictum {contradictionem} placet Deo. Unccio ergo gracie predestinacionis, a qua nemo potest excidere, salvat omnem [fol. 71r, line 12] predestinatum, nec si {sic} peccat: sed omne meritum mercedis perpetue respicit finalem perseveranciam in bono vel abstinenciam *{obstinanciam} in malo. Itaque {ita quod} nemo meretur [fol. 71r, line 13] mercedem perpetuam, nisi ut alterum istorum dat meriti conplementum {?}. Unde, sicut conductus pro denario ex opere diurno, bene {om.} faciens {om.} usque ad primam [fol. 71r, line 14] et {ex add.} post ociando continue, non meretur denarium, sed eius privacionem; sic, secundum parabolam Salvatoris, est demerentibus *{de merentibus} mercedem propriam *{perpetuam}.
Et omnia [fol. 71r, line 15] allegata {alleganda} in oppositum intelligunt quod gratus vel peccans habet [fol. 71r, line 16] disposicionem qua continuata finaliter ita foret; ut sicut Petrus negando Christum habuit disposicionem qua continuata finaliter damnaretur, sic Iudas, quando receperat dona {dei et add.} Christi, habuit, disposicionem in qua, perseverando {continuando} finaliter {om.} salvaretur. [fol. 71r, line 17] Et {ex quibus} patet {om.} per {om.} hoc {om.} quomodo {patet quod} sit {om.} dicendum {est add.} de descripcione peccati mortalis et gracie etc {peccati... gracie etc: gracie et peccati mortalis}.
Cap. III. Sed {om.} argumentatur {om.} contra sentenciam ultime racionis per hoc, quod {sentenciam... quod: tertiam rationem principalem} omnis peccator sit *{om.} univoce *{est add.} homo cum iusto; [fol. 71r, line 18] ergo univoce habet corpus et animam cum iusto, et {om.} per idem omnia bona fortune; et per consequens {per consequens: ita} est univoce dominus cum iusto.
Confirmatur primo per hoc quod {primo... quod: om.} sicut placet Deo [fol. 71r, line 19] quod iste homo sit, ita placet Deo quod habeat corpus et animam et omnia organa ac {et} bona sibi accidentalia, et nihil placet {deo add.}*** nisi iustum; ergo iustum [fol. 71r, line 20] est quod habeat ista {illa} bona, et per consequens {per consequens: ita} iustissimo titulo {om.} iuris {iure} occupat bona illa {trs.}.
Similiter Deus vult quod iniustus, faciendo bona opera de genere, [fol. 71r, line 21] disponat se {trs.} ad graciam; ergo Deus vult, quod habeat instrumenta taliter operandi. Antecedens patet {apparet} per Lincolniensem, ubi supra, et per *{om.} Scripturam *{om.}, Daniel. iv.24, ubi consulit {consuluit} [fol. 71r, line 22] Nabugodonosori infideli ut {quod} peccata sua elemosinis redimeret et iniquitates misericordiis pauperum {et iniquitates... pauperum: etc.}. Sed {ubi} constat quod tam sanctus propheta non ita consuleret, nec esset bonum aut [fol. 71r, line 23] placitum Deo sic fieri, nisi eciam foret iustum; ergo stat quod pravissimus *{gravissimus peccator} bene et iuste distribuat bona sua.
Similiter, [fol. 71r, line 24] cum mortali peccato {trs.} stat donum caracteris, potestas clavium, et donum prophecie, ut {om.} patet de Balaam (Num. xxiv): cum ergo potestas utendi {uti} *{bonis add.} [fol. 71r, line 25] temporalibus videtur *{videatur} maxime elongata a donis Dei gratuitis, videtur quod ista {illa} stant *{stat} cum peccato mortali: et cum ista {illa} sit ius (ex dictis superius {supra}), videtur esse {om.} possibile [fol. 71r, line 26] quod iniustus iuste occupat bona {dona} Dei {vel bona add.}; potissime {maxime} cum comitancia gracie videtur accidentalis dominio, et nullum accidentale variat speciem: [fol. 71r, line 27] non ergo sufficit dicere quod Deus permittit talia, ut peccata, cum ex approbacione divina {om.} habet iniustus tam bona naturali quam fortune.
Hic oportet distingwere de habicione atque iusticia {Hic... iusticia: pro hiis dicitur quod}. [fol. 71r, line 28] Quamvis enim {om.} secundum Aristotelem et auctorem Sex {om.} Principiorum multiplices sunt *{sint} modi *{habendi add.}, tres tamen sufficiunt pro presenti: scilicit *{om.} habicio *{om.} naturalis [[between lines]], civilis, ac {om.} evangelica; et media habicio [fol. 71r, line 29] subdividitur ad sensus equivocos in habere civile verum et pretensum, ut dictum est {ut dictum est: supra} tractatu primo, capitulo iii {om.} de iure. Primo modo habendi habent peccatores bona naturalia, [fol. 71r, line 30] et tamen non iuste simpliciter (ut patet superius) sed iniuste: secundo modo habendi, secundum utrumque membrum {modum} equivocum, habent potentatus seculi {et add.} bona fortune [fol. 71r, line 31] aut *{om.} fortuita *{om.}. Sed tercio modo habendi, excellentissimo possibili, quoad genus, habent solum existentes in caritate vel gracia quidquid habent. Unde propter habictionem tam [fol. 71r, line 32] equivocam dicitur *{dicit veritas} (Luc. xix.26, ut {om.} supra {om.}) quod ab eo qui non habet, et quod habet auferetur per iustum {et... iustum: etc.}; ubi plane patet distinccio modo dicta. Unde quam {?} equivoce diceretur Petrus, tyrannice [fol. 71r, line 33] *{solum add.} occupans dominium, ipsum habere per hoc *{per hoc: om.}, in comparacione ad Paulum qui iure hereditario habet suum; tam equivoce possident iustus [fol. 71r, line 34] et iniustus temporalia hic in via {vita}: et tamen necessitati sumus, post lapsum et multiplicatem *{multiplicationem} peccati, sic loqui; cum Veritas (Math. xix.22) dicit de adolescente [fol. 71r, line 35] avaro, Erat enim multas habens {trs.} divicias *{possessiones} {post divicias in cod. additur possessiones (Poole)} .
Sed propter responsionem *{rationem} absolutam ad proponenda, secunda distinccio de iusticia est notanda; [fol. 71r, line 36] *{quod add.} aliquid {aliquod} enim *{om.} est iustum active, et {om.} aliquid ab extrinseco vel passive. Primo modo solum est iustum quidquid habet in {om.} se {om.} virtutem iusticie {in se add.} formaliter: et hoc contingit [fol. 71r, line 37] dupliciter; vel quod ista {illa} iusticia sit essencia iusti, quomodo solus Deus potest esse iustus, vel quod ista {illa} iusticia sit accidens de genere qualitatis, et taliter [fol. 71r, line 38] sunt creature racionabiles {rationales} existentes in gracia solum iuste. Secundo modo *{prime distinccionis add.} est omnis creatura iusta, cum ens iustum et bonum simpliciter [fol. 71r, line 39] convertuntur *{convertantur}. Iusticia autem, naturaliter et per se consequens creaturam, est bonitas qua creatura conformatur voluntati primi principii.
Et {illud membrum add.} fundari potest illud membrum distinccionis {illud membrum distinccionis: om.} triplici [fol. 71r, line 40] racione: primo, per hoc quod Deus nichil {non} diligit nisi iustum, sed diligit omnia que sunt (ut patet {ut patet: om.} Sapient. xi.25), ergo omne ens est iustum: secundo, confirmatur per hoc quod *{confirmatur... quod: om.} omne ens ordinatum a Deo [fol. 71r, line 41] esse, est iustum esse, (ut {om.} patet {supra add.}, tractatu primo {trs.}, capitulo primo {3o}), sed omnis creatura est ordinata a Deo esse, ergo omnem creaturam est iustum esse patet {om.} consequencia {apparet add.} ex {per} hoc quod omnis [fol. 71r, line 43] creature esse est essencia, et econtra: tercio confirmatur per hoc quod *{confirmatur... quod: om.} omne opus procedens a creatura iusta simpliciter, secundum direccionem sue iusticie, est iustum, et *{om.} eciam si fuerit malum [fol. 71r, line 43] de genere (ut patet {apparet} philosophis qui concedunt *{talia add.} opera hominum virtuosa), ergo a maiori vel pari *{trs. 321} omne {om.} opus prime Iusticie, quod continue *{om.} facit ad exemplar {exemplum} sue volencie, [fol. 71r, line 44] erit iustum. Dicat, rogo *{quis} qui scit {voluerit} racionem diversitatis quia {quam} revera ego nescio, nec estimo {revera... estimo: non est credendum} deum scire.
Unde, secundum Augustinum, nichil potest quoad essenciam esse Deo contrarium, [fol. 71r, line 45] cum oportet *{oporteat} omnia contraria habere esse contractum in genere secundum quod repugnant formaliter, ut album et nigrum sunt due forme que superaddunt essenciam; [fol. 71r, line 46] sed in Deo esse *{omne} intrinsecum est purum esse, ergo nichil intrinsecum Deo {trs.} potest esse alicui contrarium: minor patet per Augustinum (septimo de Trinitate), quod {om.} in Deo esse iustum, [fol. 71r, line 47] bonum, sapientem, etc., non est unum formale superadditum essencie sed esse Deum vel divina essencia. Cum ergo nichil, in quantum est ens, repugnat alteri (quia [fol. 71r, line 48] sic quodlibet repugnaret cuilibet), sequitur quod primo pure {ponitur} esse, quoad sua intrinseca, nichil poterit repugnare; aliter enim non {om.} [[should I delete non?]] adhereret sibi universitas creata, [fol. 71r, line 49] tamquam accidens ad subiectum.
Ideo quod dictum est {om.} tractatu primo, capitulo v, quod leges *{create add.} repugnant legi Dei; hoc est, secundum mandata et ordinem quem creaturis {creature} [fol. 71r, line 50] instituit, quem ordinem creatura {natura} racionalis nititur dirrumpere vel {et} ab ipso {illo} deficere; et non quoad divinam essenciam.
Et {om.} ex ista {qua} consideracione concludit philosophus {Aristoteles} [fol. 71r, line 51] (primo Phisicorum) quod materie prime nichil potest esse contrarium, cum non {nec} sit quale nec quantum nec aliquid aliorum encium (ex {om.} septimo Metaphysice).
Ex istis patet quod nulla [fol. 71r, line 52] creatura potest esse iniusta {iusta W (Poole); iniusta P} nisi per accidens; et *{ita add.} oportet illi iniusticie vel peccato subesse quandam essenciam, qua {quam}, ex conformitate divini beneplaciti, [fol. 71r, line 53] sit iustum esse.
Istis *{ex} premissis concedo *{conceditur} quod iustus et iniustus, quantum ad essenciam vel naturam attinet {actuum}, sunt univoce homines et sic iusti. Unde [fol. 71r, line 54] sicut omnis natura mala est bona (ut {om.} patet {om.} Enchiridion 9), sic omnis natura iniusta *{est iusta add.}; quia iniustum active est iustum passive, de [fol. 71r, line 55] quanto est opus prime Iusticie: et ita concedatur *{conceditur} quod tam iustus quam iniustus habet, secundum primam existenciam creature, univoce tam corpus quam animam, cum {et} [fol. 71r, line 56] quolibet alio naturali: verumtamen {et tamen}, quod {quia} iniusto {?potest added and crossed out} deficit perfeccio secunda in talibus, ideo, secundum perfeccionem secundam, non dicuntur iustus et iniustus habere talia [fol. 71r, line 57] nisi equivoce; cum, iuxta dicta superius, omnia bona quoad perfeccionem secundam sunt perdita sic iniusto, et sic habicio caritativa vel evangelica, [fol. 71r, line 58] que est perfectissima, sibi deest. Unde, sicut iusto deest instrumentum vel ad *{aliud} bonum fortune (licet habeat in eo civilitatem), dum deficit quoad usum; [fol. 71r, line 59] sic iniusto deest quidquid habuit *{habuerit}, dum non tunc utitur sed abutitur quocunque quis *{quod} occupat: hinc vere et philosophice dicit Ieronimus {trs. 51423} (capitulo ultimo {capitulo ultimo: om.}, {in add.} Epistola ad Paulinum) [fol. 71r, line 60]: Avaro, inquit {om.}, deest tam {trs.} quod habet quam quod non habet {quam... habet: etc.}.
Et patet {trs.} in principali argumento quod non sequitur quod {om.} iniustus sit univoce dominus cum iusto, licet univoce habeat bona naturalia cum illo *{iniustus... illo: iniuste [conjecture: iniustus univoce] est habens bona naturalia cum iusto, igitur et [iuste deleted] univoce dominus [fol. 71r, line 61] cum iusto}; set *{quia} dominium dicit distincte *{om.} perfeccionem secundam fundatam in gracia, que cum deest iniusto, et verum dominium sibi deest. Et sic quandocunque {quantumcunque} ascribitur tali super {om.} [fol. 71r, line 62] extrinseco dominium sive {vel} regnacio, subintelligendum est usurpative falsum et {vel} pretensum dominium.
Per hoc patet responsio ad primam confirmacionem, concedendo consequenciam *{Per... consequenciam: Ad secundum conceditur} quod omnis iniustus de divino beneplacito [fol. 71r, line 63] habet quidquid est iustum {trs.} quod habeat (ut patet tractatu primo, capitulo i.), et sic ipse cum omnibus bonis suis est iustus {trs.} passive vel iusticia naturali. Sed cum, [fol. 71r, line 64] loco perfeccionis secunde, habet *{habeat} iniusticiam, patet quod non iustissimo {iusto} titulo, sed {ymo} debilissimo occupat illa bona. Et {unde} patet quod ille {iste} fucus sophisticus [fol. 71r, line 65] non inpugnat veritatem ascitam *{om.} in principio *{assumptam add.}, cum idem {ibi} limitatum est ad puram iusticiam *{vel primam add. -- primam corrects puram} sine permixta iniusticia [fol. 71r, line 66] a *{om.} loco perfeccionis secunde. Cum enim quelibet creatura racionalis habet *{habeat} potestatem datam sibi ad habendum, optimo modo habendi in genere, quidquid habet; patet quod est multum {trs.} [fol. 71v, line 1] culpandus si abutitur {abutatur} sua potestate, quiescendo in habicione pure naturali, ut {sicut} habent ligna vel lapides aut {vel} alie creature insensibiles {invisibiles W (Poole); invisibiles P} [fol. 71v, line 2] bona sua. Insuper si quiescit contentatus de habicione civili, non impetrando a Domino capitali {trs.} bona gracie et glorie quibus hec bona [fol. 71v, line 3] adiacent, secundum cartham vel inscripcionem {scripcionem} securissimam libro vite (ut {sicut} loquitur Veritas, Luc. x.20) indubie {non dubium} est damnandus. Unde *{et} pertinenter confirmando istam {hanc} [fol. 71v, line 4] sentenciam {trs.} dicit Veritas {Christus} (Math. v.20): Nisi, inquit {om.}, habundaverit iusticia vestra plus quam scribarum et Phariseorum, non intrabitis regnum celorum {iusticia... celorum: etc.}. Ubi patet {apparet} primo inplicacio *{om.} quod Pharisei sunt iusti *{naturaliter sive passive qui tamen non dubie sunt iniusti add.}, nam {om.} [fol. 71v, line 5] (sicud notat {J. add.} Crisostomus) nichil habundat super iusticiam non existentem. Et *{om.} patet {apparet} secundo contra mundanos, quod non sufficit ad beatitudinem hec naturalis iusticia, [fol. 71v, line 6] vel civilis; sed oportet superaddere, sub pena damnacionis perpetue, iusticiam evangelicam vel moralem. Unde Lincolniensis super isto textu {passu} dicit [fol. 71v, line 7] *{distinguit} de triplici iusticia, scilicet {prima} naturali que consequitur ad ens; de iusticia *{de iusticia: om.} pollitica, super tradicionibus hominum stabilita, cuiusmodi *{cuius iusticia} solum *{solummodo} infuit [fol. 71v, line 8] Phariseis; et de tercia iusticia *{et... iusticia: om.} ewangelica vel {et} morali, que simpliciter expellit *{excludit} omnem iniusticiam in subiecto.
Nota *{Notandum} tamen quod nullum est civile dominium, nisi in iusticia {om.} ewangelica sit {om.} [fol. 71v, line 9] fundatum; ideo peccans mortaliter non habet dominium pocius quam virgo perpetua habet paternitatem carnalem, quia deficit fundamentum in quo huiusmodi relacio fundaretur: [fol. 71v, line 10] nam *{unde} illud dominium quod *{quia} non est sunt tantum *{sunt tantum: sicut tamen sunt} corpus et anima; ideo non est iustum. Et patet quod iustum est quod iniustus habeat bona nature, que non [fol. 71v, line 11] possidet sed habet simplici dacione. Et si aper de silva exhinc concluserit quod iuste sit dominus eorundem, patet cuicunque pastori ovium, [fol. 71v, line 12] quando *{?quomodo} propter ineptiam {?} sit vulpecula capienda [compare De civili dominio, lib. 1, cap. 15, p. 107 line 35, where "vulpecula" seems to mean a fallacious argument.]: nam *{lapis add.} habet iuste omnia que sunt sua; iniuste *{iniustus} habet, iusto {iuste} ex conductu, equum proximi; [fol. 71v, line 13] sicut dampnatus habet iuste penam perpetuam, quia utrobique ex beneplacito Dei sui; et tamen nullus {nullis} eorum {istorum} est dominus dati sui, quia ad dominium [fol. 71v, line 14] requiritur Dei donacio {?}.
Ad secundum *{aliud} conceditur conclusio prima, supposito facto; nam {quia} Deus movet et iuvat peccatorem ad faciendum opera bona {trs.} de genere, et placet sibi de [fol. 71v, line 15] omni actu vel habitudine positiva quam peccator habuerit, sicut omne tale, secundum Lincolniensem, est donum Dei. Sed eo ipso quod peccatum mortale fuerit concomitans [fol. 71v, line 16] in *{om.} quocunque *{quodcunque} quod *{om.} peccans fecerit, est abusus et [fol. 71v, line 17] deficere, quod Deus non approbat, sed permittit. Et sic concordande sunt Scripture (Osee viii.4), Ipsi regnaverunt et non ex me (suppone) *{scilicet} secundum illud deficere vel abusum; et Iob xxxiv.30, dicitur quod Deus regnare facit *{dicitur...facit: ipse fecit regnare} ippocritam propter peccata populi {propter peccata populi: etc}, approbando (scilicet) omne esse primum exterius *{exterii} positivi et omne esse secundum defectus cuiusmodi est *{et... est: non autem esse secundum vel defectum. Primum est} [fol. 71v, line 18] iusta punicio vel profectus; non autem approbat quod aliquis tyranniset. Et hec considera *{hec considera: considerandum}, quod abutentes bonis domini per peccatum exercent actus bonos de [fol. 71v, line 19] genere sed malos moraliter circa illa {ista}, ut comedendo, se tegendo, et {om.} distribuendo, cum sibi similibus: et substancias omnium iustorum *{om.} actuum, cum bonis que inde proveniunt, [fol. 71v, line 20] vult et ordinat {ordinaverit} Deus; sed non vult quod sapiendo abusum deficiatis {qui deficuit} a virtute conformiter *{om.}, sicut dictum est tractatu primo, capitulo quinto de legibus iniquis. Sed [fol. 71v, line 21] deficit cuilibet vicioso dominium et habicio cuiuscunque distantis, circa quod non exercet actus huiusmodi positivos; ita quod nichil habet de bonis fortune nisi quod est sibi presens in [fol. 71v, line 22] exercicio (licet false fingatur dominus terrarum vel bonorum multum distancium), et in hoc differt ab amplo dominio ewangelico, quod propter sui spiritualitatem [fol. 71v, line 23] terminatur {?est terminatio} ad quemlibet punctum mundi.
De Nabugodonosore, quem doctores credunt verisimilter esse de tanto genere *{esse... genere: de numero} salvandorum, dicitur quod eius bona opera *{de genere add.} [fol. 71v, line 24] causaverunt {causare} in eum {eo} penitenciam salutarem; et in quocunque salvando vel damnando, aliquo septem dictorum modorum proficiunt: et sic Deus approbat substanciam actus, quem {quam} homo [fol. 71v, line 25] peccando exercet circa bona aliena. Sed absit ex illo inferre quod sit dominus bonorum huiusmodi, vel quod iuste moraliter exerceat illos actus; cum stat {debet} [fol. 71v, line 26] hominem {om.} facere bonum utile, cuius esse {deus add.} primum Deus acceptat, ut actum bestie, non merendo. Unde correspondenter ad [fol. 71v, line 27] loicam {logicam} moralium conceditur quod iniustus, exercitans se in opere {operibus} bono {bonis} de genere, facit quod debet; ymmo, cum habet multas bonas circumstancias in {de} genere, [fol. 71v, line 28] facit iuste naturaliter sicut debet. Sed quia deficit sibi iusticia morum *{moralis} ideo facit quidquid fecerit {facit} ut non debet, quia iniuste {ergo non add.} moraliter. [fol. 71v, line 29] Multis ergo {trs.} modis facit iuste et iniuste, sed quia offendit in uno factus est omnium reus; licet in casu multum proderit sibi et aliis, sicut philosophi loquuntur {trs.} [fol. 71v, line 30] de vicioso disponente se, per opera bona de genere, ad virtutem. Talis enim bene facit bonum, sed non virtuose, quousque habuerit habitum.
[fol. 71v, line 31] Ad tercium *{aliud} dicitur *{conceditur} quod argumentum est verum *{quod... verum: assumptum} sicut conclusio, scilicet {om.} quod donum caracteris, donum prophetandi, et potestas utendi clavibus cum peccato mortali {donum... mortali: etc} stat {cum peccato mortali add.}: sed absit ex hiis *{hoc} concludere quod stat iustum *{iniustum} simul uti [fol. 71v, line 32] cum iniusticia *{iusticia} bonis Dei, cum {om.} eo {enim add.} ipso quod sit peccans, intromittat {intromittit} se de aliquo operando vel pausando {?pensando}; que {consequentie} *{conjecture: quo} racione comitancie peccati, sua [fol. 71v, line 33] abutitur potestate ad modum loquendi apostoli, 1 Cor. ix.18.
Sed est {om.} notandum {trs.} quod, licet {sic added between lines} exercens potestatem ordinis vel {aut} iurisdictionis peccet mortaliter, tamen Deus, in {om.} cuius nomine [fol. 71v, line 34] ministrat, supplet quod {pro add.} capacibus proficiat, ac si iustus {om.} uteretur debite {debita} potestate; excepto quod in {sic add.} abutente meritum personale subtrahitur. [fol. 71v, line 35] Et patet quod {patet quod: sic} iniustus non debet exequi officium in mortali sed confitendo in gracia *{ministrare add.}; quod si in culpa facit bonum opus {om.} de genere, contingit (ut supra dictum est) {ut supra dictum est: om.} quod sibi proderit [fol. 71v, line 36] et alii mereantur, licet minus bene faciendo quam iustus iniuriatur cuilibet fratri suo, quem iniuste iudicat, licet sentencia sit iusta.
Sed {om.}, redeundo [fol. 71v, line 37] ad propositum, conceditur esse possibile quod iniustus habeat cum hoc eternam Dei voluntatem, que est ius efficacissimum, ad regnandum beatifice, quam voluntatem [fol. 71v, line 38] non potest amittere; sicut nec graciam predestinacionis, que exinde sequitur: et *{sic add.} patet quod non sequitur: nunc habeo ius ad regnum sive {vel} dominium, ergo {nunc add.} iustum est quod nunc {om.} dominer sive {vel} regnem; sed satis {status} est quod suo tempore habeam {habeat} *{illud add.} dominium tale *{om.} {tale in margine 2a manu additum (Poole)}. Quilibet enim homo habet naturaliter {om.} potestatem creatam (que est [fol. 71v, line 40] liberum arbitrium) secundum quam dominari poterit toti mundo; nec *{tamen add.} ex ista potestate sequitur ius regnandi. Ideo, preter istam {illam} potestatem, oportet superaddere {addere} aliam, que [fol. 71v, line 41] sit ius creatum a iure eterno extractum: et sic est *{et sic est: quam} inpossibile {possibile W (Poole); impossibile P} *{est add.} quod {sit add.} simul cum mortali, et per consequens cum {illa add.} iniusticia, habeam *{habeat} ius ad dandum; unde, per adventum [fol. 71v, line 42] peccati mortalis, donum Dei desinit esse peccanti donum, eo quod ut sic perdit datum. Sicut habens iure humano ius perpetuum pro se et suis [fol. 71v, line 43] {ad videlicet ?dominium add.} post forefacturam perdit illud dominium, licet ad tempus habeat eius usum {trs.}; multo magis existens in gracia, secundum quam potest {om.} in persona propria gaudere perpetuo [fol. 71v, line 44] hereditate regni et cuiuslibet partis mundi, et decidens in peccatum, cui repugnat usus cuiuslibet {cuiuscumque} usibilis, perdit quodcunque {quantumcunque} quod {om.} prius {habeat vel add.} habuerit; licet habicione [fol. 71v, line 45] naturali inperfecta habeat equivoce multa bona: et sic gracia non est inpertinens sed fundamentum dominii. Sicut naturalis potencia et {vel} actus procreandi [fol. 71v, line 46] preter extrema principiant paternitatem; sic, inquam, gracia requiritur ad usum, et per consequens {per consequens: ita} ad omne verum dominium.
Cap. IV. [fol. 71v, line 47] Sed quia pauci mundani consenciunt huic sentencie {trs. 231} contentati de iure humano vulgariter accepto; unde se habet probare quod nec testium deposicio [fol. 71v, line 48] nec iudicis sentenciacio nec corporalis possessio, sicut nec descensus hereditarius nec commutacio sive *{nec} humana donacio, confert homini sine gracia [fol. 71v, line 49] dominium vel {aut} ius ad aliquid, nec omnia ista simul.
Quoad primum palam sequitur quod officium testium est testificari veritatem iusticie delitentis, que si [fol. 71v, line 50] non prefuerit constat quod deposicio testium erit *{est} falsa; et cum nullum falsum probat verum, *{sicut add.} nec illud quod non habet existenciam quidquam causat, palam {om.} sequitur quod testium deposicio [fol. 71v, line 51] non confert ius, sed ius prius latens dilucidat, supposito {supposita} per possibile veritatis deposicione. Et illa {ita} est conclusio *{sentencia} Augustini (Epistola [fol. 71v, line 52] 37) sub his verbis {sub his verbis: dicens ?inter} Hec tolleratur {?} iniquitas male habencium, et quedam inter eos iura constituuntur que appellantur civilia; non quod hinc [fol. 71v, line 53] fiat, ut bene utentes sint {?}, sed ut male utentes minus molesti sint: donec fideles et pii, quorum vere sunt omnia, perveniant [fol. 71v, line 54] ad illam civitatem ubi hereditas et *{om.} eternitas est. Ecce *{unde habetur} quod non sequitur {sequatur W (Poole); sequitur P}: Iura humana {om.} adiudicant Petro {Sorti} b. usibile, ergo non iniuste; [fol. 71v, line 55] cum non ex iure humano sit usus licitus.
Item quero {queritur} a politico si {sicut W (Poole); si P} sequitur: Testes deponunt pro iure Petri ad {om.} b. usibile, ergo Petrus habet [fol. 71v, line 56] ius ad illud {b.} usibile; quod *{om.} si sequitur *{conceditur} ergo *{om.} oportet per idem concedere quod idem *{testes add.} vel alii alias deponentes oppositum, sine variacione pertinenti {?} ex parte [fol. 71v, line 57] rei, extinguunt illud ius et suscitent {sustinent} ius novum: quod est inpossibile, cum origo iuris sit voluntas divina, que non variando consequitur tam [fol. 71v, line 58] inconstantem {?} testificacionem creature peccabilis; ymmo, cum tunc sequeretur contradictorio *{contradictio} quod Petrus habet ius et non habet ius. Patet quod nemo non {nisi} blasfemans {blasfemus} ad [fol. 71v, line 59] tantum extollit testes creatos, quod si quidquam *{quidquid} *{deponunt add.} tunc ergo *{est} verum; cum hoc asserere esset diffinire *{?deificare} creaturam [in]peccabilem {peccabilem W (Poole)} *{peccabilem}, et contra Scripturam sacram [fol. 71v, line 60] (Math. xxvi.60) dicentem quod venerunt duo falsi testes in Christum et quod non fuit conveniens eorum testimonium. Et idem patet de sacerdotibus accusantibus Susannam (Dan. xiii) {dicentem... (Dan. xiii): novissime venerunt etc.}
Cum ergo omnis creatura racionalis {om.} citra {preter} Christum poterit deflecti a veritate, dicendum {?} videtur quod de nulla tali sequitur: Ista [fol. 71v, line 61] deposicio *{deponendo} sic asserit, ergo verum. Quo habito, patet quod ante deposicionem requiritur iusticia ad hoc, quod iuste deponatur vel teneatur *{sentenciatur} pro depositorio: [fol. 71v, line 62] quia tamen ista {cum illa} deposicio non sufficit pro iure fundando (ut ostensum {dictum} est), patet quod oportet causam completam {aliam add.} superaddere {addere} alteram *{om.}; que non est fingibilis, {vel frangibilis add.} [fol. 71v, line 63] nisi ponatur approbacio ac iudicium capitalis domini, qui est Deus.
Confirmatur: Deus non potest in aliquo tali actu deposicionis sive iudicii [fol. 71v, line 64] esse neuter; cum necessario in omni accione creata Creator *{om.} {creator creata, with creator deleted W (Poole)} prevenit quamlibet creaturam; ergo, si testes vel iudex deponit aut {vel} sentenciat iuridice, Deus [fol. 71v, line 65] prius testatur et sentenciat illud idem. Si ergo ex testimonio vel iudicio creature {in margin W (Poole); in text P} acquiritur ius homini, multo magis ergo {om.} ex necessario *{om.} iudicio et testimonio *{iudicio et testimonio: testimonio vel iudicio} [fol. 71v, line 66] Creatoris. Cum ergo in Deo oportet ipsum {ipsam W (Poole)} *{ista} precedere, nec licet fingere quod non sufficiat *{plenum add.} ius, nisi homo suppleverit: patet quod, ante omnem iusticiam [fol. 71v, line 67] decisam per homines, habet quicunque pro quo iuste iudicatur, plenam iusticiam quo ad Deum. Et patet quod in placitis, ubicunque fertur iustum [end of fol. 71v; one folio of MS P is missing] iudicium, non sunt terreni iudices nisi organa Dei ad promulgandum eius sentenciam; nec propter eorum dicere est quoad placitantis iusticiam plus vel minus: cum ergo non sit possibile Deum testificari vel sentenciare pro iure cuiusquam, nisi sit iustum quod illud habeat; patet primo quod deposicione testium non acquiritur ius homini, nisi iusto. Stat autem in hoc racio: per humanam probacionem non acquiritur, nisi Deus prius iustificet; sed Deus non iusticiat pro iniusto, ergo nec creatura iuste iudicat pro iniusto.
Iterum, nemo dat quod non habet, sed nec testes nec iudices civiles habent ius civilitatis ad bonum quod iudicant, ergo non dant ius illi pro quo iudicant. Argumentum patet per hoc quod Deus non posset dare formas ad existenciam creature nisi penes se haberet exemplaria, que alii nominant Ydeas, alii esse intelligibile creature quod est idem essencialiter cum producto; ergo multo magis creatura non potest quidquam dare alteri nisi ipsum prius habuerit. Illud est planum de quocunque fortune bono quod adiacet et non inheret datorio, et de quocunque bono inherente: nichil dat alteri talem formam, nisi consimilem habeat vel excellencius in virtute; ut nichil dat alteri esse calidum, nisi fuerit calidum formaliter vel virtualiter; ut noscunt philosophi et theologi concedentes quod minister Christi non dat alteri graciam vel donum spiritus, licet per suum ministerium habeat illud donum. Sed solum Deus dat huiusmodi illud donum spirituale: et minor argumenti patet ex hoc quod civilitas domini repugnat, ut ex equo convincetur multis. Ideo indubie testes, adducti ad testificandum de iure alterius, non testarentur contra se ipsos, si eis prius ius incumberet; non ergo dant ius, licet faciant quod aliis fiat notum. Istud confirmatur ex sentencia sepe dicta, quod non est possibile creaturam iuste conferre quidquam, nisi prius naturaliter sit iustum quod habeat (quia, deficiente recta causa, collacio creature non est iusta); et per consequens Deus prius plene donat: quoniam non sine causa utitur Scriptura verbo ministrandi vel communicandi in dacione huiusmodi ministeriali (ut patet, 2 Cor. iii.8, 9, Gal. vi.6, et alibi in multis locis); potest autem istud specialiter confirmari per hoc quod omnis potestas est libera nature racionalis potencia *{om.; potencia in margin W (Poole)} ad perficiendum ordinem universi; cum ergo a solo Deo potest natura racionalis habere talem potenciam, patet quod solum a Deo potest habere huiusmodi potestatem: quis ergo posset tribuere homini interiori libertatem arbitrii? Indubie solus Deus, qui potest illabi anime. Et ista est conclusio sancti Pauli (Rom. xiii.1) sic dicentis: Non est, inquit, potestas nisi a Deo. Et patet quod iudex terrenus non plus revocat qui mittit {qui mittit: lectio valde dubia (Poole)} vel dat alteri potestatem, quam episcopus dat sacerdoti clavium graciam vel cetera dona Deo appropriata, quomodocunque emuli Scripture locuti fuerint.
Ex isto patet quod ius sive iusticia vendi non poterit: nam omne ius fundatur in volicione divina supra potenciam creature; nullum tale est peccunia emibile; ergo conclusio: unde tantum videntur peccare, qui peccunia mercantur iusticias vel aput iudices seu testes, sicut Simon qui voluit emere Spiritum sanctum peccunia; quia utrobique supponitur divinam volicionem trahi consequenter ad contractus eciam illicitos; quod tamen sequeretur, si homines darent dominia; ideo patet quod dominium est speciale donum Dei fundatum in gracia. Unde signanter dicit Sciptura (Gen. xxv.31) quod Iacob dixit Esau quod non venderet ius primogeniture sed primogenita.
Ex istis colligitur, cum omnis potestas a solo Deo tribuitur, et ius, quod est proxima racio utendi donario, cum precedit omnem usum (ut patet ex dictis), a solo Deo donatur; sequitur quod ministerialis donacio creature presupponit donacionem Dei secundum illa iura que solum convenit Deo dare; et cum Deus non donat nisi grato, palam sequitur quod dominium presupponit dominium *{conjecture: dominum} esse gratum; et cum iudex sentencians presupponit sentenciam ferendam esse probatam per testimonium Trinitatis, patet quod ipse non dat sed declarat decisum dominium:
et multo magis possessio iusta presupponit rem, de qua capitur possessio, esse possidentis, quia aliter indubie esset intrusio usurpata: unde ridiculum est credere quod pedum posicio vel alii ritus in persona occupantis vel sui procuratoris facti in facie eccelsie, iustificet sine prima gracia usum suum; et per idem nullum trium sequencium.
Si enim successio hereditaria, sine precedente gracia, daret verum dominium, tunc tale dominium foret pure naturale, forisfactura non inpedibile; consequens contra racionem civilis dominii. Si enim forisfactura contra terrenum dominium sine emenda precludit civile dominium, multo magis gravior forisfactura erga Dominum capitalem, cuiusmodi forisfactura consequitur ad omne mortale peccatum; et per consequens omnis peccans mortaliter est indispositus ad civiliter dominandum. Istud patet ex dictis tractatu primo, capitulo v., ubi ostenditur quod omnis peccans mortaliter est in Deum suum falsissimus conspirator; quia facit servos Dei sui, cui iuravit fidelitatem, insurgere contra illum.
Et potest aliter confirmari tripliciter: primo per hoc quod quilibet usurpans sibi quod regi suo est proprium, ut sic, est traditor regis sui; ergo multo magis quilibet usurpans sibi quod soli Deo potest competere, est, ut sic, traditor regis sui vel *{conjecture: omit regis sui vel} Dei sui: hoc facit quilibet superbus et per consequens quilibet peccans mortaliter; ergo omnis peccans mortaliter est traditor Dei sui. Minor patet ex hoc quod omnis superbus negat obedienciam Deo suo. Cum ergo soli Deo potest competere dominium, sine hoc quod sit superiori subiectus, sequitur quod omnis superbus, quantum in se est, usurpat regalia que soli Deo possunt competere.
Similiter omnis superbus habet peccatum sibi dominans, ut dicit apostolus (Rom. v.17, ubi dicit peccatum regnare); sed nullum peccatum est servus subordinatus Deo; ergo omnis superbus, diffidendo domino, subicit se domino directe opposito: et per consequens non est iustum pro tunc quod quidquam possideat iure Dei: ymmo, quantum in se est, supponit Deum servituti peccati; cum indubie Deus serviret peccato in qualibet diffidencia qua peccator, recedendo a Deo, coniungitur peccato iusticie Dei opposito, nisi omnipotencia Dei eo ipso ipsum puniret, faciendo eum debite pati penam. Aliter enim Deus sustentaret servum inimici et non suum, sine iusta vindicacione, quod si esset, Deus indubie serviret; et patet quod omnis superbus est traditor domini sui: nec tollit, quod Deus non potest servire peccato vel dimittere peccatum aliquod inpunitum (ut patet tractatu primo, capitulo secundo); quia, quomodcunque culpabiliter facit aliquid unde dominus traderetur, nisi dominus prudenti potencia obviaret, est plenus traditor, cum non stat per eum, quominus illa malicia non sequatur.
Similiter, quilibet iniuste occidens servum domini portantem eius similitatem et representantem personam domini in fungendo officio sic credito, forisfacit: sic est de quolibet peccante post graciam; ergo secundum legem Dei perdit dominium, si quod habuit existens in gracia. Minor patet ex hoc, quod nimis realiter occidit se ipsum, eo quod peccatum separat Deum ab anima, qui prius per graciam fuerat eius vita (et tunc fuit ad similitudinem Dei sui, adherendo sibi per graciam et serviendo sibi ministerio dignissimo quoad genus); ergo, etc.
Unde notet homo causas in iure humano, quando quis forisfacit vel sit puniendus ultimo supplicio: videbit quod peccator incidit in illas causas realius quoad Deum; ut committendo, quantum in se est, crimen lese regie magestatis, conspiracionem in mortem, degradacionem principis regum terre, in regalie usurpacione, iniustissima occisione, enormissima fornicacione, et tocius rei publice iniuriacione; et sic de aliis causis polliticis in lege Dei originaliter exemplatis. Unde nimis exorbitant theologi, dicentes quia tales sentencie non sunt vere de virtute sermonis; quia indubie quicunque concedit dominium Dei super qualibet creatura et servicium creature ad Deum, habet concedere consequenter quod recitata delicta tanto realius insunt peccanti in Deum quam peccant *{conjecture: peccanti} in terrenum dominum, quanto Deus est verior dominus.
Unde politici, propter nutricionem sensus tenebrati in sensibilibus, non considerant divinum dominium nec eius servicium, sed statim auditis hiis verbis applicant dominium et servicium factum homini; idem enim tamquam bestiales solum considerant.
Alii dicunt quod misericordia et gracia Dei exigunt quod remittat iniurias, et quod non ita rigide puniat adversarios ut homo. Revera verum capitur quoad primum: cum aliter Deus anichilaret omnem peccantem eo ipso quod peccaret; quod indubie non potest facere, ideo non potest nisi misericorditer punire: sicut nec potest restituere peccatorem ad prius dominium a quo iuste decidit per peccatum, nisi faciendo sibi magnam graciam; et per consequens requiritur ad condonacionem delicti vel restitucionem dominii magna gracia in forisfaciente taliter restituto. Et hoc est quod intenditur. Sed quoad secundam partem, indubie Deus punit gravissime prevaricantes tam pena dampni quam pena sensus, ut patet tractatu primo, capitulo ii. Ideo dicit apostolus contra taliter fabulantes, Rom. xi.22: Vide, inquit, bonitatem et severitatem: indubie non potest Deus dimittere aliquam prevaricacionem in regno suo que non ad regulam sit punita.
Nec valet tercia ficcio in illa materia, quod iustum esset peccatores privari dominiis, sed oportet prius illos convinci probato delicto. Sic autem loquentes non considerant quod Oculi Domini plus sunt lucidiores sole, circumspicientes omnes vias hominum, sicut Ecclesiastici xxiii.28, dicitur contra tales. Non est enim sibi necessaria probacio testium, cum eternaliter scit quidquid est in homine, et adintra iudicat penam cuiuscunque delinquentis eterno iudicio quod non potest infringi vel revocari ab aliquo: sed eo ipso quo terrenus dominus forisfacit, privatur dominio quoad Deum; licet ex gracia sua permittat eum abuti donatis, si forte voluerit converti: verumtamen multo misericordius agit cum multis a quibus subtrahit abusum temporalium et infligit penas sensibiles; quia hoc est signum dileccionis divine, quod apponit curam castigandi, et non permittit desperatum in viciorum voragine profundari, iuxta vocem Apocal. iii.19: Ego quos amo arguo et castigo.
Ergo istis refellitur quarta cecitas mundanorum putancium quod sufficit habere pretensa dominia in facie ecclesie militantis; in tantum quidem quod politici asserunt nimis heretice quod, si ecclesia adiudicat cuiquam aliquod bonum ecclesiasticum vel aliquod temporale, tunc est iustum quod habeat illud bonum; quod indubie, si esset verum, destrueret ex integro fidem catholicam: cum certum sit quod stat cum iudicio ecclesie iniquitas ex parte persone pro qua iudicatur, ex parte testium vel iudicis, et utrobique propter discordiam iuri primo, quod non foret maius ius quam in quantumcunque tyrannice occupante; ut, si testes false deponunt, vel iudex corporeus per cautelam Deo odibilem sentenciat, vel tercio si sentenciat pro aliquo tamquam digno quem Deus non approbat, non licet catholico dubitare quin nullo tali iudicio legitime, sed damnande, quicunque fuerit iniustus occupat bona Dei. Et patet quam periculosum est secularibus negociis implicari; et utinam ecclesiastici nostri temporis purgarent oculos mentis ad videndum errorem illius argucie: Iudex secularis vel ecclesiasticus adiudicat mihi hoc bonum vel beneficium; ergo iustum est quod illud possideam. Sine dubio oportet requirere ius ulterius quoad Deum, quod non sit nisi avariciam declinando, etc.
Cap. V. Consequenter faciam alias tres raciones que quietant aliquos ad probandum conclusionem primo propositam;
primo sic: Eo ipso quo quis est in mortali peccato, habet primam legem sibi contrariam; et eo ipso quod sic, non occupat nisi iniuste; ergo eo ipso quo quis est in mortali peccato, non habet protunc iustum dominium alicuius. Maior patet ex dicto Salvatoris (Math. v.25): Esto consenciens adversario tuo cito dum es in via cum ipso (ut exponitur tractatu primo, capitulo v.): patet ergo quod omnis peccator habet legem, que est prima iusticia, adversantem; et cum illa non potest esse in uno consenciens homini, in alio contra illum (cum sit sapiencia odiens duplicitatem, et nihil amans vel odiens nisi ex integro), sequitur quod iniustus, in omni quod occupat, habet legem sibi contrariam; et cum illa sit lex simpliciter, penes cuius dampnacionem vel approbacionem debet attendi quodcunque aliud illegitimum vel legale, videtur quod omnis peccator, habens illam legem utrobique sibi adversarium, facit illegaliter quidquid facit.
Istud patet noscenti quomodo Deus non potest concordare cum homine pro uno peccato, cum hoc quod aliud remaneat irremissum; quia non concordat vel remittit nisi ex integro, eo quod gracia repugnat cuicunque peccato mortali: et exhinc dicunt doctores quod sicut virtutes, sic et vicia stant connexa. Unde Iacobi capitulo ii.10 dicitur, Qui offendit in uno factus est omnium reus: quia, da quippe, conveniat mandato de dileccione Dei, cum hoc tamen quod non conveniat mandato de dileccione proximi, vel econtra; si Petrus offendat in altero istorum mandatorum, peccat mortaliter, et per consequens iniuriatur Deo et cuilibet proximo, et per consequens nullum diligit sicut debet illud diligere (declaratum est tractatu primo, capitulo secundo): ymmo descendendo specialiter patet, si quis offendat in aliquo mandatorum, peccat, iniuste ac furtive auferendo bona proximi, que tamen connexio videtur maxime elongata. Nam eo ipso quod quis iniuste, invito vel ignorante domino, capit bona aliena, furtum commitit vel latrocinium: cum ergo omnis iniustus iniuste capit bona corporis sui ac bona fortuita, que omnia sunt cuiuscunque iusti (ut post ostenditur); et constat quod ipso non consenciente, cum tunc peccaret, et eciam ignorante: ergo rapit quecunque bona huiusmodi vel furatur: et per idem cupiendo, cum comitancia illius peccati, quod omnia bona mundi sint sicut non esse debent, abutitur cuiuslibet proximi; cum omnis conplacencia inordinata de natura corporea est abusus, dicta volicio est conplacencia inordinata de omni natura corporea, ergo volicio est abusus. Debet enim habere conplacenciam serviendo Deo in caritate; sed modo placet sibi, serviendo peccato contra Deum, ergo conplacencia inordinata: et patet quod quilibet vocatus usus iniustus realiter est abusus; sed de isto postmodum.
Item, de racione domini, ut huius, est quod suo preficiatur servienti: sed iniustus ut sic non preficitur temporalibus, sed eius servienti subicitur, ergo non est dominus eorundem. Maior patet ex descriptione dominii, cum aliter quelibet creatura indifferenter dominaretur cuilibet. Et minor patet ex hoc quod omnis peccator voluntarie prefert, in suo amore, bono eterno bonum aliquod temporale, et, eo ipso quod sic, servit huiusmodi temporali, quia subicit se secundum supremam potenciam, scilicet volitivam; ergo, etc. Argumentum declaratum est superius, tractatu primo, capitulo quinto, de modo temptacionis et superacionis hominis ad peccandum, quomodo est propter adherenciam ad bonum conmutabile et declinanciam ab inflexibili veritate. Ex quo plane patet (cum bonum temporale ad tantum damnificat abutentem et trahit ipsum, secundum supremam potenciam, ad gradum infimum) quod non pocius servit tunc homini quam servus qui dominum suum prosterneret et in lacum traheret per capillos.
Et hinc vere dicunt doctores quod quidquid homo magis dilexerit, illud constituit deum suum et bonum ad cuius cultum principaliter intuetuer; et hoc dissonat in uno sermone. Et patet quam philosophice dicit ille divinus Philosophus, veritas in abstracto (Luc. xvi.13), Nemo potest univoce Deo servire et mammone. Et suus discipulus conqueritur (Rom. i.25) quod philosophi perversi a Deo ad mundum servierunt pocius creature quam Creatori. Et sic intelligendus est Augustinus, epistola xxxvii superius allegata, quod Peccunia tanto verius habetur a bonis quanto minus amatur ab eisdem. Patet eciam quomodo intelligendi sunt doctores, dicentes quod ydolatria consequitur ad omne peccatum; quia, eo ipso quod quis peccat peccato mundi, carnis, sive dyaboli, prefert in sua affeccione bonum temporale, cuius habet simulacrum vel fantasiam, bono incommutabili, supra omnem fantasiam intelligibili, ut ostendit Augustinus in De vera Religione xiv. et Confessionibus similiter, unde, propter dictam connexionem peccatorum adinvicem et servitutem qua peccator superatus servit pocius creature quam Deo, dicit beatus ewangelista pro finali conclusione, concludente sufficienter totam regulam Christianam, Filioli mei custodite vos a simulacris (Prima Ioh. ultimo). Nec dubium alicui philosopho de ista sentencia, qui admittit Scripturam sacram vel racionem philosophicam sine protervia. Omnis enim peccator constituit creaturam, quam plus Deo vero diligit, deum suum, quod est ydolatrare. Nec refert ad hoc, sive sit argentum sive aurum que sunt simulacra avarorum, sive corpus proprium quod est simulacra carnalium, cum gracia illius voluptuose fovendi: offendunt divinum mandatum, quod est signum infallibile prestancioris amoris sine fantasia honoris mundani que omnia sunt connexa et indubie inficiunt fidem et quodlibet preceptorum. Patet ergo quod omnis iniustus caret vero dominio cuiuscunque creature: nam potissime dominaretur suo proprio corpori; sed illi subicitur serviliter superatus; ergo, etc.
Confirmatur universaliter per hoc quod Omnis qui facit peccatum servus est peccati iuxta vocem Veritatis, Joh.viii, 34; sed omne peccatum est in *{conjecture: inferior} servis, quia minus ens quam aliqua creatura, ergo omnis peccator degradat se ad serviendum inferiori quam aliqua creature: et cum dominus, in quantum huiusmodi, prefeccionem significat, sequitur quod peccator, ut huiusmodi, nulli creature proprie dominatur; sed virtuosus, dominans omni generi peccatorum, multo magis dominatur omni peccatori, cui peccata singula dominatur. Unde dominus Armachanus, qui tractavit istam materiam usque ad fundamentum, in capitulo quarto, libro quarto de Pauperie Salvatoris, sic ait: Cum, inquit, dominus a domo, cui debet preesse, dicitur, patet, cum peccator non sic presit sed subsit domui, et aliis rebus ab eo iuste *{conjecture: iniuste} detentis, vere servus et non dominus est censendus. Et patet responsio ad questionem politicam, qua queritur quid requiritur ad hoc quod quis sit dominus alicuius, cum existencia extrinsecorum non sufficit, et (ut probatum est capitulo proximo) iudicia et ritus vel opiniones hominum non pertinent; ideo oportet et sufficit extremis superaddere virtutem dominativi mediate *{mete, probably mediante W} qua serviat Deo, et tunc indubie serviunt sibi inferiora creata singula.
Iterum, iuxta sentenciam sepe tactam, omne dominium hominis naturale vel civile est principaliter a Deo collatum homini pro reddendo Deo continue servicio debito, eterno consilio suo stabilito; sed eo ipso quo quis omittendo vel committendo peccat mortaliter, subtrahit a capitali domino dictum servicium et per consequens forisfacit; ergo eo ipso quo quis peccat mortaliter, est de iure privandus quocunque domino: sed cum in Deo non sit probacio vel conviccio expectanda (iuxta dicta proximo capitulo), sequitur quod omnis peccator statim privatur vero domino. Si enim finis gracia cuius confertur dominium, qui mensurat media, sit subtractus, tunc et media ab isto essencialiter dependencia; ut si do tibi decem marcas ad finem ut servias mihi, tamquam per se causam, patet quod si subtrahis servicium et ego plene sciam atque sufficiam, racionabiliter subtraham collatum dominium. Et super isto fundantur multa iura regni Anglie de forisfactura, de preexita licencia capitalis domini, et de excepto servicio capitalibus dominis debite consueto. Nec dubitat theologus de asserto secundum quamlibet eius particulam. Deus enim naturali instinctu mandavit homini ut sibi serviret correspondenter ad suum dominium: nec potest cum debito illius servicii dispensare, cum fundatur in Scriptura et lege incommutabili; quia aliter homo posset esse exutus ne teneretur Deum diligere vel facere sicut debet.
Confirmatur per hoc quod nullum civile dominium est iustum simpliciter, nisi in naturali dominio sit fundatum; sed nemo habet naturale dominium pro tempore quo peccat mortaliter; ergo nec civile dominium iustum simpliciter. Minor patet ex facto iudicis summe iusti, qui expulit primum hominem de paradiso post peccatum (Gen. iii.23,24): et cum perante dominatus fuit paradiso (ut patet tractatu primo, capitulo secundo), patet quod iniuste sic fecisset, nisi homo naturale dominium perdidisset; eo quod non potest punire nisi racione peccati: ergo, cum eadem sit racio de quolibet peccante mortaliter, sequitur quod naturale dominium sit incompossibile cum peccato mortali. Et maior argumenti potest suaderi tripliciter,
primo ex facto summi iudicis expellentis Adam occupantem paradisum racione peccati, quod non iuste fecisset si tunc habuisset dominium civile in eodem; ergo cum eadem sit racio de quolibet peccante mortaliter, sequitur probandum: si enim conquestus vel sola occupacio rei que prius non est proprium alicui, facit civilem iusticiam, subiecta gracia, non est fingendum quin Adam post peccatum habuit verum dominium de paradiso.
Similiter Adam vel aliquis de filiis suis post expulsionem habuit verum dominium in valle miserie; ergo aliqua fuit causa incepcionis veri dominii: et cum nuda occupacio non sufficit, relinquitur quod restitucio naturalis dominii post datam graciam penitenti (ut tangitur tractatu primo, secundo capitulo). Sicut ergo omnis forma artificialis [MS P resumes, fol. 72r, line 1] presupponit naturalem, sicut et {om.} ars creature presupponit artem Dei; sic omne {esse} artificiale dominium presupponit naturale dominium, tamquam necessarium fundamentum. [fol. 72r, line 2] Aliter enim non potest *{posset} iustificari quomodo civilia dominia {originaliter add.} forent {?vera vel add.} iusta originaliter {om.}; ut capto primo civili dominio, cum ipsum non fuit iustum ex sola ordinacione [fol. 72r, line 3] hominum (cum homines ideo ordinant, quia iustum), relinquitur quod Deus prius {trs.} iustificet; quod tamen non potest facere, nisi dando graciam et dominium naturale: relinquitur ergo eius [fol. 72r, line 4] necessitas {requiritur add.} ad humanum.
Tercio {om.} confirmatur per deducciones ad inconveniens; ponendo quod Petrus {Sortes} in gracia habeat solum naturale dominium ad a usibile, [fol. 72r, line 5] et Paulus {Plato} iniustus habeat solum civile dominium in eodem; et conveniat {?} utrique simul necessitas utendi a {ab} usibili usibus inconpossibilibus: tunc queritur utrum {an} [fol. 72r, line 6] Linus politicus iuste iudicaret pro Petro {Sorte} vel pro Paulo {Platone} quoad datus usus, post plenam noticiam iuris utriusque. Et videtur multipliciter *{tripliciter} quod pro Petro {Sorte}; primo quia [fol. 72r, line 7] Petrus {Sortes} habet ius auctorisatum a Deo et Paulus {Plato} solum ab homine; ergo ius Petri {Sortis} est longe {trs.} uberius: similiter *{secundo} manifesta foret blasphemia dicere quod Iudex [fol. 72r, line 8] iustissimus subtraheret a suo pio servitore posito in ultimata {extrema} necessitate, auctoritatem sive licenciam utendi bonis domini cui servit [fol. 72r, line 9] tam sedule, et dare suo publico contemtori. Et *{om.} iterum *{Tertio} palam *{manifestum} {malum W (Poole)} est quod pro quocunque istorum {illorum} qui habet prestanciorem licenciam quoad Deum debet [fol. 72r, line 10] Linus hoc noscens iudicare, eo quod omnis iudex adversans divino iudicio et scienter iniuste iudicat: ergo secundum legem civilem Petrus {Sortes} haberet [fol. 72r, line 11] ius in illo {om.} casu {presens add.} ad a, et Paulus {Plato} nullum simpliciter. Ex quo *{quibus} patet quod ius civile sit ius nature vel {aut} gracie, aut ipsum necessario supponens *{presupponens}; nam Linus [fol. 72r, line 12] in casu posito sentencians pro Paulo {Platone} facit *{om.} sentenciam *{sentenciaret} iniuste contra legem Dei et eius iudicium: et *{ex quibus} patet conclusio *{om.} quod civile dominium presupponit graciam, quia dominium naturale; ideo etc.
Cap. VI. [fol. 72r, line 13] Ultimo {om.} in ista materia argumentatur {om.}, per modum universalis *{om.} epilogi, isto {om.} modo {arguitur sic}: Nulla creatura potest esse dominus alicuius nisi Deus ipsum donaverit, ut patet ex [fol. 72r, line 14] sepe dictis; sed {dominus add.} Deus non potest quidquid donare {om.} nisi optimo modo capacitati donaturi *{donatori} possibili; ergo si creatura sit dominus, hoc erit titulo huius [fol. 72r, line 15] dacionis. Minor patet {apparet} racione naturali et sanctorum {per} testimoniis {sanctos}. Sicut enim Deus est, quo maius cogitari {excogitari} non potest; sic est, {esse add.} cui non potest competere melior modus dandi: cum enim oportet {trs.} [fol. 72r, line 16] magnificum servando {?} virtutem dare proporcionaliter ad sui magnificenciam, patet {sic} quod {om.} oportet Deum donare optimo modo possibili capacitati sui dominii; aliter enim {om.} redundaret [fol. 72r, line 17] defectus modi dacionis in parcitatem donantis, quod non potest Deo competere: oportet ergo quod si Deus donaverit aliquid creature, quod det liberalissime, securissime, et {om.} utilissime, [fol. 72r, line 18] quoad eius capacitatem.
Quo habito patet secundum Lincolniensem (Dicto xxvi) quod Optimus modus donandi {dandi} usibilis *{?usibilem} creature est {om.} quo *{quando} donum bonum in se sub hac condicione [fol. 72r, line 19] donatur et recipitur quod donatorius {donatarius} potest eo uti *{et quomodocunque et quandocunque voluerit, ?quod si aliquod istorum ?defecerit possit esse donatum add.} liberius et sic melius: [fol. 72r, line 20] secundo, quod datum nemo auferre possit {trs.}, quamdiu donatorius eo uti {trs.} voluerit, quia aliter non esset securissimus, si aufferri possit domino inculpato: [fol. 72r, line 21] et {om.} tercio quam cito ipse {om.} donatorius ipso dono abuti voluerit, eo ipso ipsum perdat; aliter enim {om.} non esset modus donandi utilissimus, cum semper datum, quo quis abutitur, [fol. 72r, line 22] ipsum dampnificat: Deus ergo istum modum donacionis usibilium secundum legem infrangibilem observabit.
Sic enim Filius datus est nobis quoad {?} incarnacionem [fol. 72r, line 23] (ut dicitur Ysaie ix.6), et Spiritus sanctus cottidie modo optimo creature possibili, et quoad modum donantis, et quoad precium rei date {datur add.}: datur enim nobis [fol. 72r, line 24] ad fruicionem perpetuam, sic quod nemo potest eos *{eum} amittere nisi gratis voluerit delinquendo; et indubie {om.} eo ipso quo peccaverit perdit illos *{illum}. Et eciam *{om.} in istis donis dat homini {om.} [fol. 72r, line 25] virtutes in via et gloriam consumatam in patria, et indubie {om.} solum ad fruicionem, sic quod nemo potest abuti istis bonis nec perdere nisi velit
*{quo ad [fol. 72r, line 26] bona creaturae [conjecture: naturae] dictum est supra cap. 2 quod semper dat illa sumpto [conjecture: sponsae] vel eccelesie ad utendum nec potest [quis between lines] ipsa perdere nisi velit add.}; cum corpora {om.} lacerata a tortoribus, [fol. 72r, line 27] servata caritate, deponuntur eo gloriosius et securius ad beatitudinem, iuxta illud apostoli, {2 add.} Thimoth, i., {12 add.} Scio cui credidi, et certus sum quod potens est depositum meum {et... meum: etc.} servare in hunc {illum} diem. [fol. 72r, line 28] Cum enim sit demonstrabile quod iustus, consumans hanc vitam {trs.}, beatificabitur in {om.} anima et corpore {trs. 321}, et iterum quod eadem essencia humani corporis servatur in materia [fol. 72r, line 29] prima non anichilabili, quomodocunque fuerit in minimis micis *{minimis micis: minutiis} fracta vel *{et} formis variata; quilibet Christianus cum apostolo debet {trs. 312} esse certus quod deponendo corpus pro [fol. 72r, line 30] Christo in gracia, non perditur interiori homini, sed securissime conservatur.
Et {om.} quoad bona fortune, patet quod Deus non potest dare illa [fol. 72r, line 31] {trs.} ad {?} abusum *{sed ad usum add.} solum; cum non potest *{possit} intendere vel velle quod homo abutatur aliquo bono suo {trs. 2341}, eo quod {eo quod: ex quo patet quod} non est possibile hominem abuti {uti W (Poole)} *{uti} aliquo usibili *{nisi} secundum [fol. 72r, line 32] virtutem nisi *{nec abuti nisi} peccando; ergo, si Deo velit quod quis {aliquo add.} abutatur aliquo {modo add.}, vult quod peccet.
Ex istis {quibus} patet {sequitur} primo quod si iniustus recipit [fol. 72r, line 33] bona fortune vel alia bona Dei, hoc erit {trs.}, racione peccati {? crossed out add.}, longe inperfeccius quam convenit Deo donare; et per consequens {per consequens: sic} habicio *{illa add.} non esset *{est} sufficiens ad {om.} [fol. 72r, line 34] fundandum {om.} in sic habente dominium: ecclesie autem donat quidquid iniustus modo naturali et simplici {trs. 2341} habet. Ex *{om.} istis *{om.} secundo patet {sequitur} quod Adam fuit creatus in gracia, cum Deus donavit [fol. 72r, line 35] sibi dominium universitatis sensibilis, ut patet tractatu secundo, capitulo -. Nichil enim obesset quod Deus daret sibi optimo modo dandi, cum peccatum precedens non ponat obicem {trs. 312}. [fol. 72r, line 36]
Et *{om.} patet tercio *{igitur} quod omnis iniustus caret dominio; primo ex hoc quod modus donacionis divine sit sibi inconpossibilis; secundo per {ex} hoc quod perdit {om.} per iniusticiam graciam Dei, [fol. 72r, line 37] et per {om.} consequens {sic} dominium consequens ad gratiam. Si enim rite vocatus in lege humana perdit, propter defectum conparicionis per se vel {per add.} procuratorem, terras et [fol. 72r, line 38] tenimenta; quanto magis rite vocatus secundum legem Dei ad respondendum pro suo dominio, et illegitime se absentans, perderet suum dominium? revera tanto racionabilius, [fol. 72r, line 39] quanto Deus verior *{verius est} dominus et preco vocans dignior {trs. 312}; cum sit Trinitas cum suis sanctis nichil potens {?} exigere nisi iustum. Et certum est quod {autem} [fol. 72r, line 40] vocat sub pena amissionis omnium bonorum, quoad titulum gracie ad servicium continuum; et alius modus habendi non plus sufficit [fol. 72r, line 41] fundare dominium in homine quam in bestia. Tercio patet {om.} ex hoc quod nullus paterfamilias sciens, {et add.} potens, et prudens, committeret preposituram bonorum suorum [fol. 72r, line 42] servo {om.} proditori, dissipatori, et {om.} inobedientissimo dominum contempnenti; specialiter dum ipsum noverit {trs.} esse talem, et habuerit ex uno latere sufficienciam [fol. 72r, line 43] degradandi, sine expectacione probacionis testium vel ferende sentencie, ex alioque latere habuerit copiam servorum fidelium {trs.} et prudencium, qui [fol. 72r, line 44] dominum suum diligunt viscerose: nulli {non} dubium quin sic facere foret suprema fatuitas; non ergo potest {trs.} competere iudici iustissimo, omniscienti, [fol. 72r, line 45] omnipotenti, habenti omnia bona mundi distribuenda et ad manus istas duas maneries {?} famulorum.
Quod si obicis factum, {quod... factum: si dicatur videri posse contrarium} [fol. 72r, line 46] cum tyrranni habundant diviciis, iuxta {om.} illud {om.} Iob xii {22}.6, Habundant tabernacula predonum {etc.} , et Ierem. xii, i, Iustus quidem es, Domine, si disputem tecum; verumtamen iusta loquar ad te: Quare via impiorum prosperatur: bene est omnibus qui prevaricantur, et inique agunt patet solucio ex predictis; nam *{quod} iniustos Deus permittit habundare diviciis, [fol. 72r, line 47] quas habent ad sensum equivocum, non ad sui utilitatem sed dampnacionem. Et *{om.} patet *{secundo add.} quod questio Ieremie implicat duo falsa: nam {quia} Osee viii 4 dicitur, [fol. 72r, line 48] propter talem defectum usus {om.} tyrrannorum, Ipsi regnaverunt, et non ex me; suppone *{id est}, non habent auctoritatem taliter abutendi: iustis autem dat {?} illa bona {simpliciter add.} que promittit *{permittit} [fol. 72r, line 49] iniustis cedere ad abusum, iuxta {secundum} {om.} illud {om.} Math.xxv, 28 superius {om.} allegatum {om.}, Tollite ab eo talentum et date illi qui decem talenta habet {talentum... habet: etc}. *{Omni enim habenti dabitur et habundabit. Pro solutionem questionis ?esset notandum quod omnis iustus predestinatus in finem ?excellentiori modo habendi habet hec temporalia quod [conjecture: quam] iniustus prescitus. Ipse enim add.} Ita *{om.} equivoce *{habet ista add.} abutens eis ad sui incommodum, [fol. 72r, line 51] licet non habeat aliquam {quamdam} pruriginem sensualem, sed *{om.} miro *{tamen add.} modo *{conjecture: quomodo} crescit anxietate insaciabili circa illa, quousque cum dolore magno in [fol. 72r, line 52] articulo mortis illa perdiderit, et dehinc, propter abusum *{abusus} et *{om.} delectacionem sophisticam, in perpetuum crucietur imo {?} {uno W (Poole)}: contra, iustus vere dives habens in omnibus *{?talibus} temporalibus [fol. 72r, line 53] delectacionem et per consequens usum *{et... usum: ?solum quo ad usum} statui innocencie conpetentem, crescit continue, modo motus naturalis {?naturali}, in {om.} usu delectabili possessorum, quousque [fol. 72r, line 54] intrans in gaudium Domini sui regnet beatifice super omnia bona sua. Et patet quod iste habiciones sunt condiciones opposite.
Sed quia nondum solvitur questio Ieremie, {Et patet... Sed... Ieremie: sed non apparet} quare Deus {autem} permittit [fol. 72r, line 55] huiusmodi abusus {trs.}, approbando in eis omnia positiva {?presentia/ ?principia} {ut sic satisfiat questioni Jeremie? add.}; ideo {om.} dicitur {dicit} quod {?huius potest esse add.} triplex est {om.} causa in genere quare sic [fol. 72r, line 56] divites *{om.} ordinantur: primo ad puniendum peccata sic abutencium bonis Dei, et populi subiecti, qui multiplicis prevaricacionibus meruit se *{sic} puniri, iuxta illud [fol. 72r, line 57] Iob xxxiv.30: Deus regnare facit ippocritam propter peccata populi {propter... populi: etc.}. Unde, secundi Regum ultimo, peccatum Davidi numerantis populum in ipso populo et non in ipso David pestilencialiter est punitum. [fol. 72r, line 58] Dignum namque est ut communitas inficiens aerem verbis pompaticis de gestis regiis ac {et} magnatum, et sic adulatorius *{adulatoribus} provocans eos [fol. 72r, line 59] ad superbiam, puniatur pestilenter infeccione aeris, et {om.} proporcionabiliter ad delictum: unde non legitur in Scriptura pestem inflictam, nisi ut notetur [fol. 72r, line 60] peccatum lingue venenantis aerem hoc fecisse.
Secunda causa est ad exercendum iustos in paciencia contra persequentes, et post beatos cum usuris [fol. 72r, line 61] premiandos; ut patet tractatu primo, capitulo secundo. Ex quibus indubie {om.} sequitur decor universitatis creati, omni genere encium decorate, scilicet, pena et premio, carcere et regno; [fol. 72r, line 62] ut sic innotescat nobis divina severitas, iusticia, et bonitas, que hec ordinant ad iusta {iustam}, in {om.} penam pravorum, ad {et} gloriam sanctorum, [fol. 72r, line 63] et universitatis ambitum ampliandum; (de {om.} istis {om.} patet tractatu primo, capitulo quinto, et infra, capitulo decimo:) unde longe melius est, universitatem istam esse ex bonis et malis oppositis [fol. 72r, line 64] sic ample {esse add.} compositam quam esset {om.} quod {om.} solum ex bonis arcius integretur. Et patet solucio ad questionem {ad questionem: om.} que rotatur communiter in ore *{que... ore: om.} plebeorum *{plebeiorum} disputancium quare Deus sic potens [fol. 72v, line 1] et prescius permittit tot mala fieri: nam ex iustis penis prevaricatorum et gaudiis beatorum, ac {sicut} bonis exinde *{inde} sequentibus, intendit Deus [fol. 72v, line 2] perficere {om.} pulchritudinem universi; sed absit ex istis concludere, quod cuiquam {in ?} sit *{deus causa add.} peccandum *{peccandi}.
Tercia causa est {om.}, ut innotescat viris ewangelicis quod non [fol. 72v, line 3] proporcionaliter ad civile dominium, nec eciam ad iustum temporalium ministerium, est persone accepcio quoad Deum (ut {om.} patet {om.} Luc.xii.15 et xxi.3): {ne add.} per hoc enim {om.} non {om.} speraremus in [fol. 72v, line 4] incerto diviciarum, nec fuco faciendi elemosinam cumularemus nobis divicias, dimittendo vitam ewangelicam {trs. 231}. Stat enim, quoad mundum, [fol. 72v, line 5] ditissimos esse {om.} quantumlibet cruciatos corpore {trs.}, animo visiosissimos, et utrumque eternaliter puniendos; et sic non {nec} preponeremus bona fortune [fol. 72v, line 6] bonis gracie cum sint infima inter quinque. Unde secundum Augustinum (primo de Civitate Dei, capitulo ix). si solum iustis communicarentur divicie, nec iusti forent tam liberi ad merendum, [fol. 72v, line 7] nec Deus tam misericorditer ageret cum iustis. Si solum iniusti haberent divicias, reputaretur Deus non esse eorum *{ipsarum} dominus, ymmo deficeret servis suis [fol. 72v, line 8] fidelibus in mediis necessariis ad servicium {serviendum vel servicium} quod requirit: et *{sic add.} patet ex modo habendi solucio questionis prophetice.
Ex istis {quibus} colligitur quod si Deus homini det {trs.} bonum {?} [fol. 72v, line 9] quodcunque, statim dum ipse abutitur, deficit *{?sibi add.} iusta vendicacio ex titulo {?vendicatione add.} donacionis divine {trs.}; et {?} revera {om.} {vero add.} si titulus iste deficit, nescio *{non est querendum} quis *{quid} valebit. Probatur sic {om.}: Deus solum *{om.} concedit hec bona *{solum add.} ad {in margin W (Poole); in text P} usum, et nullatenus ad abusum; sed omnis peccans abutitur bonis Dei; ideo {ergo} deficit sibi verum {trs.} dominium quia titulus [fol. 72v, line 11] donacionis divine: ut si acomodem {concedam} tibi equum meum {om.} sub certis condicionibus ad tantum limitem et {tu add.} illicenciatus excedis pactum *{om.} et *{om.} limites *{limitem} utrobique, nonne iniuste [fol. 72v, line 12] occupas equum meum? Correspondenter Deus limitans cum famulo suo continuum servicium, constituit utrobique limites usus {trs.}, abusum penitus interdicens; ideo [fol. 72v, line 13] non *{om.} dubium *{om.}, eo ipso quo abutitur potestatem, iniuste occupat bona Dei, quia sine licencia ad hoc data: et per {om.} consequens {ita} Omnipotens eo ipso spoliat ipsum {trs.} iure suo; quia aliter [fol. 72v, line 14] indubie {om.} oporteret *{oportet} quod Deus autorizet et *{om.} abusum quem iniustus continuat, quidquid facit.
Quod *{om.} si obicitur *{dicatur quod ?tunc} melius esse *{esset} Deum aufferre corporaliter sive simpliciter bona sua a [fol. 72v, line 15] peccante; sicut acomodans gladium compoti mentis, decidenti postmodum {trs.} in furiam, deberet, si sufficeret, repetere gladium quo furiosus abutitur: [fol. 72v, line 16] patet quod ille {iste} modus propter ineptitudinem non potest Deo competere; primo, quia sic Deus necessitaret, sed *{om.} non liberaret, hominem ad merendum, secundo, quia tunc inurbane, eo [fol. 72v, line 17] ipso quod quis mente peccaverit, foret omni bono sensibili spoliatus, et per {om.} consequens {ita} omni conversanti detectus, quod esset Deo infaceta crudelitas; ymmo, si bene [fol. 72v, line 18] consideretur, tunc oporteret anichilacionem consequi, et sic non proficeret bonorum ablacio sive pena. Cum enim peccatum primo ingruit secundum potenciam volitivam, patet quod oportet *{oporteret [fol. 72v, line 19] ?secundum} dictam legem illam primo subtrahere {?}, cum quocunque alio subtracto; et illa servata inesset nedum {trs.} peccabilitas sed, occasione crudelitatis exercite, occasio [fol. 72v, line 20] blasfemandi: et quod Deus minus peccans vel accionem prebens subtrahat, et servat peccans gravius {trs.}, non videtur esse indifferens *{om.} nec *{om.} consonum racioni *{vel indifferens add.}: patet ergo, [fol. 72v, line 21] cum essenciale non potest esse sine accidentali, iuxta illam {istam} legem, ad omnem iniusticiam anichilacio sequitur. Tercio, quia Deus, universitatis sue providus gubernator, [fol. 72v, line 22] debet ex condicione sua {om.} intrinseca, pariter peccatoribus (et secundum condicionem summe iusticie) *{et... iusticie: om.} misereri, aufferendo ius atque {et} dominium, et servando naturam, atque permittendo abusum sine scandalo sensibili proximi {trs.} [fol. 72v, line 23] quem {quam} hoc latet. Unde nobis, quibus non patescit experiencia de creacione, manifestatur maxime ex divina parcencia et misericordia eius omnipotencia et bonitas infinita; [fol. 72v, line 24] non enim posset servare peccatum tantum elongans a virtute, cum pena tam subiecta et decenti, nisi esset bonitatis et potencie infinite ex cuius infinitate, occasione [fol. 72v, line 25] peccati perficit mundum suum. Et {om.} tercio exemplificat nobis quomodo debemus inimicis nostris proporcionaliter misereri, non {ex add.} contencione tumultuosa scandalisando, [fol. 72v, line 26] sed causam nostram, servando caritatem fraternam, in manu *{?summi add.} Iudicis comittendo (ut *{dictum add.} est doctum *{om.} tractatu primo, capitulo secundo): et patet quomodo lex et modus dandi manent undique inculpato {inculpata}. Sed considera diligenter et distingue subtiliter quod in racionali creatura auffert Deus, occasione peccati, graciam et activam iusticiam, servando iusticiam naturalem; et sic de omni genere positivo habenti existenciam in peccante. Sed loquendo de habitudine, que foret dominium, quia non existit (licet deceptis appareat ipsum esse), concedendum est simpliciter quod iniustus non habet dominium, licet habeat bona naturalia modo inproprio, ut est dictum: et patet conclusio de carencia dominii peccatoris. {Sed considera... peccatoris: om.}
Cap. VII. [fol. 72v, line 27] Consequenter {nunc} ad {om.} dicta {om.} restat {om.} ostendere {ostenditur} quod quilibet {om.} iustus dominatur toti mundo sensibili: primo per hoc quod sufficit ad verum et naturale dominium [fol. 72v, line 28] coexistencia {?} extremorum, {terminorum} naturalis prefeccio {perfeccio} dominative potencie et caritas in eadem; sed hec omnia insunt {sunt in} cuilibet {quolibet} iusto, quoad totum mundum sensibilem *{igitur add.} et verum [fol. 72v, line 29] dominium in eodem. Et {om.} hinc {hoc} dicit Veritas (Matth. vi. {7} 33) post phisicam {? -- not phisicam or philosophicam} solicitacionem *{sollicitudinem} *{circa temporalia add.}: Querite, inquit, primo regnum Dei et iusticiam eius, et hec omnia adicientur vobis {regnum... vobis: etc.}; intendens quod principium *{?primum} quinque bonorum recitatorum [fol. 72v, line 30] superius principalissime debet queri ex *{et} hoc per medium bonum, quod est iusticia, et tunc ad illa consequitur, si habetur {habentur} universitas bonorum inferiorum: [fol. 72v, line 31] nec turbetur iustus quod non habet civile dominium in hiis bonis, quia revera {om.} non proficeret sed noceret. Et *{om.} hinc dicit Ieronimus capitulo ultimo epistole {om.} ad Paulinum: Credenti, inquit, totus [fol. 72v, line 32] mundus diviciarum est; infidelis eciam obulo indiget, {diviciarum... indiget: om.} etc.
Iterum, omnis existens in caritate predestinacionis est, quandocunque habet graciam Dei, filius adoptivus; sed, eo ipso {om.} quod sic, habet ius ad regnum integrum, [fol. 72v, line 33] et per consequens ad quamlibet eius partem; ergo omnis sic iustus dominatur toti mundo sensibili: maior {patet add.} supponitur {supposita} ex fide et racione filii adoptivi; [fol. 72v, line 34] et minor patet ex hoc quod, quantumcunque *{conjecture: quomodocunque} fuerit iuvenis {trs.} filius regis, si non forisfecerit nec habuerit superiorem, cuius regnacio est *{foret} incompossibilis [fol. 72v, line 35] regno suo, eo ipso est verus {om.} dominus dati regni. Cum ergo quilibet sic iustus est *{sit} filius Regis eterni {trs.}, non forisfaciens nec habens regnacionem [fol. 72v, line 36] contrariam sibi {trs.}, quilibet *{om.} talis est vere dati regni dominus {trs. 312}. (Nam propter spiritualitatem regnandi ewangelice sunt quotlibet regnaciones compossibiles, ut patet ex fide [fol. 72v, line 37] et exemplo. Species enim quotlibet qualitatum moralium *{materialium} in eodem medio sunt compossibiles, ubi *{nisi} ille qualitates propter sui moralem *{materialem} grossiciem repugnarent {repugnant}). [fol. 72v, line 38] Unde istam sentenciam philosophice *{unde... philosophice: Hinc philosophiam eandem} inculcat {om.} apostolus, Rom. viii. 15: Accepistis, inquit {om.}, spiritum adopcionis in quo clamamus, Abba, Pater {abba pater: etc}; et {om.} sequitur quod summus *{quod summus: si} filii et heredes. Et {om.} hinc vere dicit {om.} Salvator {dominus} (Math. v. 3, 10), Beati pauperes [fol. 72v, line 39] spiritu, {etc. add.} et {qui add.} persecuti propter iusticiam, quoniam ipsorum est regnum celorum. {quoniam... celorum: etc.} Si, inquam, sint beati, habent quidquid boni voluerint: sed constat quod dominari toti mundo {trs. 231} est bonum [fol. 72v, line 40] ab eis volibile, cum foret de perfeccione bonorum; ergo realiter habent illud.
Item *{tercio}, omnis iustus utitur toto mundo sensibili; sed nullo utitur [fol. 72v, line 41] cuius non habet dominium (cum sit iustus), ergo omnis iustus dominatur toti {toto} mundo sensibili. Argumentum *{antecedens} patet {apparet} ex dictis de usu et dominio innocentis: nam, eo ipso quo {quod} [fol. 72v, line 42] res natura inferior proficit alicui, de tanto ipsa utitur usu dominativo; sed totus mundus prodest cuicunque iusto multipliciter; ergo, etc.: prodest enim sibi {ergo... sibi: om.} de quanto terminat actum meritorium [fol. 72v, line 43] copulandi *{?contemplandi}, de quanto integrat universitatem a *{om.} qua *{conjecture: cui} iustus preficitur, et ipsum iuvat tanquam *{iustus add.} in natura; aliter enim {om.} non diceret apostolus, I Thimoth. [fol. 72v, line 44] vi. 17, quod Dominus prestat nobis {trs.} omnia habunde {trs.} ad fruendum. Si enim iusto serviat iniustus, adversans et crucians cum pena et ceteris que videntur [fol. 72v, line 45] a servicio iusti maxime elongari *{aliena} multo magis et alia que videntur minus contraria: et {om.} ista videtur {om.} esse {est} sentencia apostoli (Rom. viii. 28), Scimus enim quoniam {quia} diligentibus Deum [fol. 72v, line 46] omnia cooperantur in bonum, hiis qui secundum propositum vocati sunt {omnia... sunt: usque} sancti. Si ergo omni predestinato, secundum eternum Dei {om.} propositum, omnia inferiora proficiunt, quomodo non foret illorum dominus? ut si iustus habuerit usum [fol. 72v, line 47] fructus de bonis avari, merendo ex illis beatitudinem, ubi avaro non serviunt sed dominando obfiunt {officiuntur}, quomodo diceretur avarus istorum {illorum} dominus [fol. 72v, line 48] et non iustus {? add.}, cum quomodocunque et {quodcumque et add.} quandocunque voluerit potest *{possit} recipere eorum usum {trs. 231}?
Iterum *{quarto} Deus nichil dat capaci, nisi optimo modo dandi (ut patet superius, {ut... superius: supra} capitulo vi.); [fol. 72v, line 49] sed omnis {om.} iustus est capax optimi modi donacionis in genere; ergo Deus non dat, pro tempore quo quis est iustus, nisi solum *{solummodo} modo illo {trs.}: nec hoc potest verti [fol. 72v, line 50] in dubium; cum, eo ipso quo {quod} dat existenti in caritate aliquid, dat sibi caritatis originem, que est Deus: {ut dicitur add.} I Ioh. iv. 16 scribitur {om.}, Deus caritas est; et qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo {et qui... eo: etc}. Nec [fol. 72v, line 51] aliter esset possibile, Spiritum sanctum esse datum homini, nisi, eo ipso quo datur gracia, detur ipse {trs.}: unde, sicut repugnat magnificencie regis Anglie {om.} dare maxime indigenti [fol. 72v, line 52] precise {om.} atomum, vel inimico {?}, sic repugnat liberalitati magnifice Regis regum donare famulo suo {trs.} tam egeno temporalia que Scriptura vocat [fol. 72v, line 53] stercora et pulverem {trs. 321}, nisi accessorie ad donum complecius; tunc enim parte et incomplete remuneraret suum assiduum servitorem: et ista [fol. 72v, line 54] videtur mihi {om.} Veritatis *{salvatoris} sentencia, Math. vii.11: Si, inquit, {vos add.} cum sitis mali, nostis bona dare filiis vestris, quanto magis Pater vester celestis dabit Spiritum bonum {nostis... bonum: etc} petentibus se; quasi diceret {in margin W (Poole); in text P}, Si oporteat donum proporcionari magnificencie [fol. 72v, line 55] donatoris, et vos, patres incompleti nichil habentes nisi ex prestito, scitis illis dare {trs.} bona naturalia et fortune, quantum magis Pater celestis, [fol. 72v, line 56] {in add.} infinitum plus diligens et {plus add.} sufficiens, dabit {in margin W (Poole); in text P} non solum bonum {om.} creatum sed Spiritum increatum {trs.}: unde Deus non potest dare creature aliquod {om.} {aliquod creature W (Poole)} bonum creatum, nisi prius [fol. 72v, line 57] dederit increatum. Patet sic {om.}: Deus non potest donare aliquid creature, nisi det graciam (ut {om.} patet {om.} supra capitulo secundo), et non potest dare graciam, nisi dederit Spiritum sanctum (ut patet ex dictis) {et... dictis: om.}, ergo conclusio {om.}: nec est possibile hominem recipere illud donum, nisi eo ipso [fol. 72v, line 58] totum mundum secum habuerit; quia, cum sapiencia vincit maliciam (ut {om.} patet {om.} tractatu primo, capitulo quinto), patet *{quod add.} ex parte cuiuscunque ipsa fuerit, tota universitas eciam {etc} usque ad peccata [fol. 72v, line 59] tenebit. Et hinc, Rom. viii. 31, per *{post} condonacionem *{donacionem} Spiritus filiis adoptivis, et miseracionem {?} conclusionum pulcherrime contextarum {?insertarum}, subdit: Si Deus pro nobis, quis contra nos? [fol. 72v, line 60] et constat quod meliorem usum de dominabili nemo posset recipere, quam quod idem iuvaret hominem ad inpugnandum hostes nitentes perdere [fol. 72v, line 61] animam et corpus {trs. 321}, et acquirere beatitudinem; ad quod, cum ministrat omnis natura corporea cuicunque predestinato in gracia, sequitur {et ita} quod {om.} omnis talis istis dominabilibus, secundum usum [fol. 72v, line 62] summe fructiferum, dominatur.
Item *{quinto}, eo ipso quo donat principale, donatur et quodlibet essencialiter consequens ex eodem. [fol. 72v, line 63] Sed Deus non donat {dat} quidquam homini {om.}, nisi principaliter det se ipsum (ut {om.} patet {om.} Rom. viii. 32, et declaratum est De divino Dominio {om.}, tractatu *{om.} tercio {om.}, capitulo secundo); ergo Deus donat quodlibet accessorium consequens ex se ipso. [fol. 73r, line 1] Maior patet ex eo quod ridiculosa esset donacio dare equum vel quodvis aliud subiectum, non donando partem vel accidens consequens ex eodem; [fol. 73r, line 2] et habito consequente palam sequitur: cum esse intelligibile cuiuslibet creature absolute necessario inest Deo, sed Deus donatur homini, igitur {om.} et esse intelligibile cuiuslibet creature; [fol. 73r, line 3] et cum supremum esse possibile *{om.} creature *{sit esse suum intelligibile, sequitur quod dato deo alicui datur sibi supremum esse cuiuslibet creature add.}, et per consequens multo magis [fol. 73r, line 4] esse existere cuiuslibet creature, cum id adheret esse intelligibili essencialius, si fieri potest, quam accidens ad subiectum. Et ista racio dat plenam fidem nutritis [fol. 73r, line 5] in materia de ydeis, et patet ex testimonio apostoli, Rom. viii. 32: Si Deus, inquit, proprio Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum, {sed... illum: om.} quomodo non eciam cum illo omnia nobis donabit? patet plane, [fol. 73r, line 6] si quis habet {habeat} sapienciam increatam tamquam suum donum, habet et intellectivitatem cuiuslibet intelligibilis, et per consequens intelligibilitatem cuiuslibet intelligibilis, donum [fol. 73r, line 7] suum; et per consequens existere intelligibilis, quod est accessorium. Et sic intelligendum est illud Sapient. vii. 7, 8: Invocavi, et venit in me spiritus sapiencie; et preposui illam regibus et sedibus, et divicias nichil esse duxi in comparacione illius: et sequitur, Venerunt autem mihi omnia bona {et preposui... bona: etc usque} pariter cum illa.[fol. 73r, line 8]
Nec dubium quin ista sit conclusio Veritatis, quod omnis relinquens universitatem temporalium, propter Christum in affeccione debita {om.} debite preponendum, habet {licet W (Poole); habet P} ex adieccione consequenti [fol. 73r, line 9] omnia illa melius quam esset possibile habere illa amore prepostero; unde {sicut} Marc. x. 29, 30 sic {om.} testatur: Amen dico vobis, nemo est qui dimisit domum, aut [fol. 73r, line 10] fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut filios, aut agros, propter me et propter evangelium, qui non accipiet cencies tantum, nunc in tempore hoc, domos, et fratres, et sorores, et matres, et filios, et agros, cum persecucionibus; et in seculo futuro {domum aut... futuro: etc usque } vitam eternam: quod dictum non licet catholico *{negare add.} ad sanum sensum vertere in dubium *{vertere... dubium: verum indubie W (Poole)} de virtute sermonis. Sunt autem hec alia bona fortune, [fol. 73r, line 11] mundialis amicicie {?}, vel nature: bona autem fortune inanimata sunt, alte domus, iocalia {om.}, et alia artificialia minime necessaria; ideo prepontiur eorum [fol. 73r, line 12] reliccio tamquam facilima. Per fratres intelliguntur amicicie ex carnali cognacione contracte; per sorores, amicicie ex connubio contracte, [fol. 73r, line 13] *{cum add.} correspondenter ad sexum, sunt magis debiles. Bona autem nature consistunt {?} in tribus: scilicet, in potenciis {trs. 231} anime signatis per patrem, in bonis [fol. 73r, line 14] corporis signatis per matrem; quia nono de Naturalibus dicit Aristoteles quod in procreacione {creacione} carnali vir dat formam et mulier dat {om.} materiam; unde correspondenter [fol. 73r, line 15] ad bonitates sexuum valent et ista bona: tercium bonum nature est bonum prolis, vel ex nutricione incrementum {?} corporis signatum per filios. [fol. 73r, line 16] Septimum bonum magis necessarium vite nostre est bonum temporale unum quo alimur et vestimur, et id {illud} signatur per agrum in quo mittuntur *{nutriuntur} terre [fol. 73r, line 17] nascencia, ut granum, vites, et bestie. In affeccione itaque inordinate ad istum {illum} septenarium consistit universitas peccatorum. Unde, [fol. 73r, line 18] per {om.} hoc {om.} quod {om.} Math. xix. 29, superaddit, per {om.} uxorem {in qua add.} signatur voluptas, que, cum sit in omnibus istis communis, non ponitur {?ponit} in numerum {vel add.} cum eisdem.
Non ergo est aliquis [fol. 73r, line 19] secularis {?} abutens bonis Dei quin habeat quandam falsam pretensam {?} iusticiam ad omnia ista vel {ad add.} aliquod eorundem. Sed {et} quicunque reliquerit [fol. 73r, line 20] istum titulum, capiendo a capitali Domino titulum gracie, ob amorem Christi et iuris ewangelici accipiet {om.} centuplum *{talium add.} bonorum et {accipiet} in hac vita; [fol. 73r, line 21] et per centuplum intelligite universitatem {universitas} bonorum, cum sit denarius in se ductus. Patet sic: Si quis habet titulum gracie vel ius ewangelicum ad [fol. 73r, line 22] aliquod, tunc habet totum mundum et omnia ista bona, cum Deus non potest donare partem nisi totum donaverit; possessio autem ex humano titulo est satis {trs.} [fol. 73r, line 23] stricta, [new sentence] et patet valore comercii ex conmutacione humani tituli ad dominium: unde Luc. xviii. 30, dicitur {om.} quod {om.} nemo est sic conmutans, qui non recipiat [fol. 73r, line 24] multo plura in hoc tempore, et preter hoc in seculo venturo vitam eternam {in hoc... eternam: etc}, sicut dicunt alii *{sicut. . . alii: et hoc dicunt} duo ewangeliste concorditer. Unde quod spiritualiter {sic} debet {debeat} textus Marci intelligi {trs. 312}, patet ex hoc quod nemo ambigit [fol. 73r, line 25] quin non consequatur virum ewangelicum ex tali conmutacione, sequendo Christum, cencies tantum de fratribus, sororibus, matribus, et filiis [fol. 73r, line 26] carnalibus; sed tota {tunc add.} universalis ecclesia erit sibi tunc {om.} frater prestancior quam carnalis; secundum naturam corpoream erit {enim add.} soror; gignendo eum in filium [fol. 73r, line 27] ecclesie erit mater; et reciproce {?} iuvando, ut Christus formetur in illis, habebit omnes filios adoptivos. Et {om.} istum sensum docet Veritas {?Christus} (Math. xii. 50), quando {om.} dicit {om.}, Quicunque fecerit [fol. 73r, line 28] voluntatem Patris mei qui in celis est, ipse meus frater, soror, {patris...soror: etc} et mater est. Et quantum ad bona fortune cum suis appendiciis, certum est quod omnia illa, quoad dominium ewangelicum, consequuntur; unde videtur [fol. 73r, line 29] mihi *{om.} quod verbum Marci, cum persecucionibus, non sonat in tribulacionem, sed in perfectam sequelam cuiuslibet positivi fundati in illis, quorum possessio ewangelica est quesita; [fol. 73r, line 30] ut non oportet, {quod add.} si hec omnia sint bona iusti, quod defectus qui illis insunt {in vel insunt} sint eciam iusti; quia non est perfecta secucio peccati ex homine: et patet [fol. 73r, line 31] veritas cuiuslibet particule dicti Christi; et indubie {om.} ad hec bona antecedunt in predestinato bona gracie et glorie, et per consequens universitas bonorum adiacet omni iusto, etc. *{om.}
Cap. VIII. Ex istis {hiis} patet quod bonum fame vel amicicie presupponit caritatem vel graciam in habente. Nam si crebrescat fama viciosi inter homines tamquam [fol. 73r, line 33] iusti, cum subsit falsitas, non est vera; ymmo secundum Augustinum, cum mundus laudat hominem tamquam talem et non est talis, non illum laudat sed alium qui est talis. [fol. 73r, line 34] Sicut ergo dominium creature *{presupponit add.} donacionem Dei et per {ita} consequens {om.} existenciam creature in gracia presupponit *{om.}, sic fama vel vera laus hominis presupponit laudacionem Dei [fol. 73r, line 35] et per {sic} consequens {om.} graciam in laudato; et {om.} hec est conclusio apostoli (2 Cor. x. 18) inquientis {om.}, Non enim qui se ipsum commendat, iste probatus est, sed quem Deus commendat {iste... commendat: etc}. Nec hoc verti debet {trs.} in dubium apud philosophum qui recte sapit de Dei [fol. 73r, line 36] sciencia atque infringibili {infrangibili} et universali iudicio.
Ex istis {quibus} patet primo {om.} quod omnis iniustus pretense {?} dominans sit infamis ippocrita: infamis, *{quia deficit sibi [fol. 73r, line 37] substantiam eufamie quod est virtus, hypocrita add.} quia pretendit se dominari iuste {trs.}, et per consequens esse iustum, dum {cum} tamen actualiter {?} sit iniustus; unde {ideo} signanter dicit Scriptura nostra *{om.} (Iob xxiv. 30) quod {om.} Deus {om.} regnare facit {deus add.} ippocritam propter peccata populi {propter... populi: etc}.
Et {om.} patet secundo {trs.} quod omnis iniustus est ippocrita, et econtra: omnis enim iniustus pretendit se non iniuste [fol. 73r, line 39] ocupare bona Domini; quod cum sit falsum, patet quod pretendit se esse {om.} sanctum sine {om.} veritate substrata {subtracta}, quod est proprium ippocrite. Sicut enim virtutes, sic et [fol. 73r, line 40] vicia sunt connexa; unde signanter reprobavit Salvator Phariseos, secundum tradiciones hominum temporalibus abutentes, de peccato ippocrisis, ut {om.} patet {om.} Math, xxiii.
[fol. 73r, line 41] Patet tercio {?etiam} quod bonum fame est melius {trs.} quam civilis dominio {dominatio} alicui personalis *{possibilis}. Nam si fama vera {trs.} inest homini, hoc est propter virtutem qua commendatur [fol. 73r, line 42] aput Deum, iuxta {secundum} illud apostoli, 2 Cor. x. 13: Nos autem non immensum gloriabimur, sed secundum mensuram glorie quam nobis mensus est Deus: {mensuram... deus: etc} cum ergo illa commendacio sit prestancior {trs.} quam aliquod dominium temporale, sequitur [fol. 73r, line 43] conclusio: illa enim manet perpetue {trs.} cum beatis, sed omne civile dominium oportet excidere, iuxta {om.} apostolum {om.} 1 Cor. v. Unde {om.} Proverb. xxii. 1 dicitur {om.}, Melius est nomen bonum quam divicie {etc} multe {om.}; et, innuendo [fol. 73r, line 44] quod illud nomen fundatur in gracia, subdit, Super argentum enim {om.} et aurum gracia bona.
Quarto patet quod non est possibile diffamare {om.} iustum nisi peccando excidat {excideret} a virtute. Patet [fol. 73r, line 45] sic {om.}: Omnis fama creature servatur aput Deum proporcionaliter ad virtutem; sed non est possibile creaturam famam istam {illam} a Deo tollere {trs. 312}, stante [fol. 73r, line 46] dignitate *{famati add.}; ergo conclusio. Unde falsum est quod mencientes denigrant famam constantis, cum inscripta sit libro vite, qui est speculum sine macula (Sapiencie [fol. 73r, line 47] vii. 26); sed, ad proprium modum loquendi Verbi veritatis, Math. v. {?} II *{recte 15:12?}, mencientes scandalizati sunt in iusto {? add.}, et secundum Aristotelem sicut tetragous *{tetragonus} sive *{sine; W could be sine} vitupero *{vituperio} [fol. 73r, line 48] {unintelligible reference (3 re/orum) add. -- EN I.v (Grosseteste), I.x (modern chapter division)}.
Quod si dicatur ipsos *{denigrare add.} famam proximi diffamare *{om.} {diffamatur expunctum W (Poole)} aput graves personas que male opinantur de diffamato {famato}, dicitur quod a nullis talibus personis [fol. 73r, line 49] dependet fama iusti, sed tam illi quam mencientes sunt diffamati, sed *{?si}, nimis creduli, falsum {om.} fuerunt {falsum between lines add.} suspicati; et iusti, cuius nomen eiectum est, equanimiter [fol. 73r, line 50] sustinentis, sit fama serenior, quia racione paciencie aput tres Personas gravissimas accepcior. Unde Math. xv. 12, 13, postquam Veritas {dominus} reprobavit [fol. 73r, line 51] doctrinam Phariseorum vocando ipsos ippocritas, discipuli quadam ceca comparacione *{?compassione} dixerunt: Scis quia Pharisei audito hoc verbo scandalizati sunt? Et ille respondens ait, Omnis plantacio quam non plantavit Pater meus celestis {audito... celestis: etc} erradicabitur; quod [fol. 73r, line 52] dicit: Omnis laus vel fama yppocrite inserta {incertis} mentibus deceptorum, ex hoc quod non inscribitur {scribitur} libro vite, non crescet, sed punito peccato ippocrisis [fol. 73r, line 53] peribit funditus; quia Job xx. 5 dicitur, Gaudium ippocrite ad {om.} instar puncti. Ex quibus capitur {accipitur} quod utilis veritas non est tacenda propter scandalum [fol. 73r, line 54] reprobati, quia qui verum {?} dicit taliter non diffamat; et nunc *{om.} utinam placitantes pro infamiis {infamis} accenderent ad istam sentenciam, instar [fol. 73r, line 55] Christi (Ioh. viii. 50) dicentis, Ego gloriam meam non quero: est qui querat et iudicet {quero... iudicet: etc}.
Quod si obicis per hoc quod {Quod... quod: Si dicatur} quicunque menciendo depravat fratrem, iniuriatur sibi, faciendo alios amicos, odiendo, falsum [fol. 73r, line 56] *{sive male add.} de ipso {illo} opinari; concedo *{conceditur} consequenciam *{conclusio}: ymmo conceditur {queritur W (Poole); conceditur P} (ut patet tractatu primo, capitulo secundo) quod non est possibile hominem peccare convivendo *{?communicando} cum aliquo, nisi [fol. 73r, line 57] iniurietur cuilibet fratri suo; et, cum pro minoribus iniuriis non prosequimur contra fratres, verissimum {?verisimilem} est quod pocius pro fama notificata [fol. 73r, line 58] in facie ecclesie, instar ippocrite, quam pro fraterna correpcione, tam acute prosequimur contra {fratres sicut contra add.} illos; quia indubie {om.}, quantum ad nos attinet, [fol. 73r, line 59] fama nostra foret sincerior committendo causam supremo Iudici, orando caritatem pro iniuriante, quam zellando pro propria vindicacione, [fol. 73r, line 60] ut patet capitulo tercio tractatus primi: cum quibus autem circumstanciis talia possunt {possint} fieri {om.}, bene {fieri between lines add.} patet {om.} inferius {?}, tractando {?dicere} si licet {habet, licet in margin W (Poole); licet P} contendere sive {om.} pugnare {om.} pro bonis fortune.
Ex *{om.} isto *{om.} patet quinto quod [fol. 73r, line 61] nullius est hominis {trs.} fama laudabilis nisi ubique fuerit promulgata. Patet sic {om.}: De racione fame, in quantum huiusmodi, est {om.} quod sit bonum nomen, et specialiter virtutis, pluribus [fol. 73r, line 62] publicatum; sed nemo diffamari potest, nisi per totum mundum Trinitas increata ostenderit nomen suum; ergo conclusio: non enim est fama hominis [fol. 73r, line 63] opinio vera vel falsa quam fratres de ipso concipiunt; tum quia ista {om.} opinio non est proprium bonum {trs.} diffamati sed bonum opinancium multum alienum [fol. 73r, line 64] a famato, nec fama habet se {trs.} proporcionaliter ad opiniones huius modi, ut patet combinantibus {?} {meaning: to set in couples together (Thomas)}; tum eciam *{om.} quia nullum bonum inest nominato secundum virtutem, [fol. 73r, line 65] que {agrees with virtutem} est una pars nominis, quod {agrees with nominis} est proprietatum vel accidencium coleccio in subiecto; et sic vere *{om.} bonum nullum *{nomen} non inest homini, nisi communiter fuerit cognitum [fol. 73v, line 1] utrobique. Sicut enim Deus non potest creature sue donare {trs. 312} dominium, nisi ipsum {primum} se extenderit ad quamlibet partem mundi {trs.}; sic nec potest dare bonum {folio 73v, line 2} nullum *{nomen} homini, nisi Trinitas ipsum cognoverit utrobique. Et {om.} patet quam {hoc etiam quod} sit arta {?} fama {sit add.} sophistica que non fundatur in iusticia, sicut {folio 73v, line 3} et tale pretensum dominium. Pro cuius {quo} declaracione {om.} notandum secundum Boetium, primo de Consolacione, prosa xii., quod tota sphera terre est quasi punctus contoralis {?} {contoralis means "bedfellow" DMLB. Otherwise not found in any dictionary. Contor 1 dep. "to found, to feel the bottom in water, to abide, to inquire diligently" (Thomas)} in {?} comparacione {?} ad {?} magnitudinem {?} {folio 73v, line 4} universi: a qua sphera si primo notaveris separatam superficiem terre sub zona torrida divisam in septem climata; et {om.} secundo notaveris {folio 73v, line 5} situs climatum per loca non limitata, ut deserta, maria, atque campestra; tercioque, quod *{quot} loca habitacionis humane non sunt hominibus occupata; {folio 73v, line 6} et {om.} quarto, quantumcunque celebre fuerit {trs.} nomen hominis aput mundum, non ex hoc {?} integre est cognitum uni provincie {folio 73v, line 7} vel opido; ymmo, posito quod sit, modicum vel nichil valet fame effacio *{efflatio} {efflatio W}, et eciam in momento oblivioni committitur {et... committitur: ?}; pateret, quam {?quod} arta et vana sit laus humana. Patet sentencia ista, Sapiencie v. {folio 73v, line 8} Econtra de iusto finaliter: unde Christus, docens nos famam mundi aufugere et curare de bono nomine (Luc. x. 18-20), sic alloquitur {discipulos add.} {folio 73v, line 9} septuaginta duos discipulos {om.}, reversos cum inordinato gaudio de hoc quod illis demonia sunt subiecta: Vidi, inquit, Sathanam sicut fulgor de celo cadentem. Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes: verumtamen in hoc nolite gaudere, quia spiritus vobis subiciuntur; gaudete autem quoniam nomina vestra {sicut... vestra: etc} scripta sunt in celis. In quo {folio 73v, line 10} dicto patet primo, pertinenter ad inordinatum {ordinatum W (Poole); inordinatum P} gaudium, {delete comma} discipulorum doctrinale exemplum ab inani gloria revocatum, cum supremus angelus, in hoc {folio 73v, line 11} abutens potestate sua {trs.}, statim decidit ab originali dominio {?}; et sic {sicut} in {om.} fulgure notantur {nota?} fetor {?} peccati, intollerabilis cum celesti dominio, et {folio 73v, line 12} inflammacio tumida {?} alios ad superbiam provocandi: ideo non de opibus {operibus} magnificis in vestram famam {famem W (Poole); famam P} et laudem mundanam procurantibus, debent Christi discipuli {folio 73v, line 13} inaniter gloriari, sed securi {?} de vera et {om.} ampla et perpetua {?} fama, qua in {om.} racionibus exemplaribus et naturis angelicis inscribuntur. Et {om.} patet *{secundo add.} quod est fama simpliciter {folio 73v, line 14} sive laudabilis quia solum illa que est aput Deum accepta et ubique: licet enim quelibet creatura secundum esse intelligible sit ubique {?} famata {?} {fama W (Poole)}, tamen secundum esse {folio 73v, line 15} existere est reputative {putative} et terminative in Deo, et sic in qualibet parte mundi; sicut dominium est terminative {?} ubicunque {?} est serviens, licet utrumque {?} sit {folio 73v, line 16} subiective solum in dominante substancia vel famata.
Sexto patet quod nihil potest privare hominem fama sua {trs.} nisi ipse gratis consenciat. Probatur {patet quia}: Eo ipso quo homo perseverat in gracia aut virtute, manet fama sua {trs.} integra et illesa (iuxta conclusionem quartam {trs.}); sed nemo potest virtutem perdere {trs.} nisi velit; ergo neque famam. {folio 73v, line 18} Minor patet tripliciter ex modo donacionis divine que est liberalissima (ut patet supra, capitulo sexto {7}); donacio autem que est absoluta sine repugnacione {?} que noceret {?} {folio 73v, line 19} {margin: alia littera post quam fit} donacioni {donacio W (Poole)} *{donatario}, est liberalior quam donacio {que esset add.} post quam fit {post quam fit: om.} spoliacio sine demerito donatorii; ergo sola ista potest Deo competere {?}. Similiter *{secundo}, nemo potest privari virtute nisi {folio 73v, line 20} peccaverit; sed nemo potest peccare nisi consenciendo peccaverit; ergo etc. Nam secundum Augustinum (primo Retractacionum, xiii.) omne peccatum est adeo {trs.} voluntarium, quod si non est voluntarium, non est peccatum {quod... peccatum: om.}. Similiter *{?tertio}, si Deus [fol. 73v, line 21] posset servum suum {trs.} spoliare fidelem {trs.} virtute sine suo demerito, per idem posset quantumlibet dampnificare et peiorare hominem ipsum sincerius continue {trs.} [fol. 73v, line 22] diligentem, consequens {om.} contra fidem. Ideo dicit Crisostomus quod Nemo leditur nisi ledatur principaliter a se ipso (ut patet tractatu secundo, capitulo primo). Cum ergo Deus non potest {possit} aufferre famam [fol. 73v, line 23] de suo fideli ministro sine eius demerito, nec quidquam {?} potest creatura {?} rapere de manu Dei (ut {om.} dicit {om.} Veritas {om.}, Ioh. x. 28); sequitur {om.} conclusio {om.}: nec quidem creatura potest quidquam facere nisi {quod add.} [fol. 73v, line 24] Deus approbaverit, utendo creatura pro organo; quia Ioh. xv. dicitur {om.}, Sine me nihil potestis facere {etc}: et cum eodem sic considerato, de quolibet dono Dei sequitur [fol. 73v, line 25] quod nemo {?} potest perdere dominium nisi gratis peccaverit; quicunque enim gratis {om.} perdit tam utile donum Dei, peccat indubie {om.}, factus stultus {om.}: renunciacio {?} autem civilitatis propter [fol. 73v, line 26] Christum {dominum}, etsi videatur multis stulticia, est tamen magna negociandi prudencia; cum, propter dominium sophisticum non existens, acquiritur verum dominium universi, [fol. 73v, line 27] secundum {om.} quod {om.} I Cor. ii 14 scribitur {dicitur}: Animalis homo non percipit ea que Spiritus {om.} Dei sunt; stulticia enim est illi {sunt... illi: etc}, et non potest intelligere, quia spiritualiter examinatur. Oportet enim examinare voluntatem {trs.} [fol. 73v, line 28] legem Dei cum veritatibus stultis *{substantialibus} in ea absconditis, exuere vim cognitivam a corporalibus fantasmatibus, et non quiescere in isto fuco sophistico: [fol. 73v, line 29] 'Nemo {enim add.} est dominus alicuius {?} usibilis {?} quoad mundum nisi sit notum {trs.} mundo et capit de illo occupacionem, secundum exigenciam seculi abusivam; ergo aliter [fol. 73v, line 30] non est simpliciter et vere dominus.' {non sequitur add.}
Fumus iste cum libidine temporalium excecat plurimos in tantum quod quidem professores Scripture [fol. 73v, line 31] nostre *{sacre} dicunt quod talia devota {?} sunt predicabilia sed non vera: sed revera praedicabilia debent exquisitissime examinari ne secundum aliquid [fol. 73v, line 32] sapiant falsitatem; primo ne tam publice predicans comittat mendacium; secundo ne auditorium deprehendens falsitatem exortantis in aliquo, habeat [fol. 73v, line 33] totum sermonem {?} suspectum tamquam ludicrum; tercio, cum voces praedicantis signa sint {trs.} {eorum que in necessitate add.} ad nihil vel modicum {habere add.} efficacia [fol. 73v, line 34] ad hortandum, nisi de quanto veritas, {delete comma} subtracta *{abstracta} [meaning "Truth itself"; cf. chapter 5, "veritas in abstracto (Luc. xvi. 13)...", Poole's text, p. 35, line 16] veritate *{vere}, {delete comma} docet et excitat, patet quod {om.} si deest {desit} veritas, deest doctrix, quia quod non {om.} est {om.}, non edocet. [fol. 73v, line 35] Et hinc dicit Augustinus quod, si aliqua pars Scripture sacre {trs.} foret falsa, ipse haberet totam {scripturam add.} suspectam; ymmo, auditorium nesciret quomodo *{quando} predicatori *{conjecture: predicator} [fol. 73v, line 36] admodum concionatoris fingentis fabulas loqueretur et quomodo *{quando} predicaret sensum catholicum: et hinc dicitur {dicitur: ita correctum; fuerat dicit Gregorius W (Poole)} *{dicit Gregorius} quod parabole Salvatoris [fol. 73v, line 37] erant narracio veridica rei geste; cum Dominus veritatis non indiguit {indigeat} mendicare fabulas vel iocose mentiri ad populum edocendum: in [fol. 73v, line 38] exhortacionibus quidem {?} debet {om.} burdacio, sicut et falsitas, precipue {between lines: add. debet} semoveri. Et {om.} revera {unde} si scirem aliquam {aliqua} partem {pars} Scripture sacre, et specialiter dictum Domini, non [fol. 73v, line 39] esse verum de virtute sermonis, ego {om.} non {deberet quis add.} forem {fore} amplius {trs.} Christianus: sed {unde} scio {sciendum} quod cicius celum et terra deficerent; ideo firma fide adhereo {tenendum et adherendum} dictis Christi de *{om.} amicicia *{om.}; patet, primo, capitulo iii., etc.
Cap. IX [fol. 73v, line 40] Ex istis patet {?infertur} ulterius, si {om.} non {om.} fallor {om.}, quod Deus non potest donare homini quodvis donum {dominium} quod, sine suo defectu {trs.} [fol. 73v, line 41] dampnificando, quis aufferat; vel quod iustus perseverans privetur dono aliquo, nisi Deus secundum valencius recompenset. Prima pars patet {supra add.} ex {om.} proximo {om.} dictis {om.}, quod Deus non [fol. 73v, line 42] potest dampnificando velle aufferre a servo grato donarium; et cum potest impedire quamlibet creaturam adversantem legi sue, ne in substancia [fol. 73v, line 43] dissolvatur {the law, or the creature? -- the law}, patet conclusio. Cum enim ablacio dicit remanentem existenciam ablati, patet quod si quis aufferret a iusto membrum vel tunicam, servando caritatem, habet ipsum [fol. 73v, line 44] excellencius *{quia add.} in maiori gracia ex {om.} virtute paciencia cumulata; et quanto maior est gracia sive {vel} dileccio fundans dominium, tanto est dominium verius {trs. 321} [fol. 73v, line 45] sive {vel} firmius, quia divino dominio similius: et ideo {illud} vere {videtur} dicit {dicere} Augustinus, epistola xxxvii, quod temporalia tanto {om.} verius habentur quanto minus amantur; quia, cum amor eorum [fol. 73v, line 46] subtrahit ab amore Dei, et econtra, patet quod de quanto minus amantur, amor Dei de tanto intenditur: illi enim amores mutuo se [fol. 73v, line 47] augmentant et minuunt ex adverso; et patet quod raptores auferendo temporalia iustorum fundant in eis *{iustis} titulum ampliorem; et ideo [fol. 73v, line 48] signanter, commendans prudenciam Hebreorum, dicit apostolus (Hebr. x 34), quod rapinam bonorum {suorum add.} cum gaudio susceperunt, non [fol. 73v, line 49] intelligendo quin liceat habere temporalia et displicere de iniusticia rapientis, sed nemo affectaret illa {ea} nisi de quanto sunt {present} sibi {trs.} necessaria ad [fol. 73v, line 50] ministerium Dei sui, nec excidet a fraterna caritate {trs.} propter aliquam iniuriacionem {iniuriam, margin iniuracionem W (Poole); iniuracionem P} possibilem fratris sui; que si assit {affuit}, patet quod {quia} iniurians [fol. 73v, line 51] non dampnificat, sed lege invincibili cooperatur in comodum servi Dei; et patet prima pars conclusionis.
Secunda vero {om.} pars {patet sic et add.} superaddit, cum stat hominem [fol. 73v, line 52] privari viribus corporis, ut visu et {cum} aliis donis Dei, cum hoc quod ista postmodum non existant, et isto {illo} modo contingit Deum privare electos *{?dilectos} suos [fol. 73v, line 53] bonis que prius donaverat, ut patet de Iob et {om.} Thobia et multis {?ceteris ?quibuscumque} similibus {om.}. Sed da *{dato}, tamquam {per} falsigraphus {falsigraficum}, quod Petrus {.a.} iustus finaliter peyoretur privacione [fol. 73v, line 54] doni Dei {trs.}, vel quod sine suo defectu Deus non retribuat sibi valencius; et *{tunc} quero {queritur} utrum {?} Petrus {.a.} servat caritativam {suam} pacienciam {et caritativam between lines add.} vel excidat ab eadem. Si [fol. 73v, line 55] excidit ab {om.} ea {om.}, peccat mortaliter; et cum nemo peccat in aliquo, nisi in illo quod potest declinare (cum lex Dei non potest obligare hominem facere quod non potest), sequitur [fol. 73v, line 56] quod Petrus {.a.} notabiliter deficit: cuius oppositum erat datum. Si detur altera pars, quod {Si... quod: si autem} Petrus {.a.} perseverat in paciencia caritativa, patet quod notabiliter meretur, et per {ita} consequens {om.} Deus [fol. 73v, line 57] noviter donat sibi graciam et virtutem; *{et add.} cum omne donum gracie sit melius quam universitas bonorum naturalium, corporis, vel fortune, sequitur quod Deus [fol. 73v, line 58] recompensat sibi loco privati longe {melius et add.} valencius; et per {sic} consequens {om.} melioratur et non simpliciter peyoratur.
Ex isto {quibus} argumento {om.} legis Christi {argumento add.} capiunt sancti [fol. 73v, line 59] quod non potest esse tribulacio vel passio hominis nisi iusta; quia si perseveret in gracia paciencie, tunc passio est meritoria et sic iusta. Si excidat [fol. 73v, line 60] pusillanimiter a gracia, tunc, racione peccati, est iustum {trs.} quod taliter puniatur. Et istam conclusionem clarius demonstrabilem *{quam dulkarnon add.} credo quam *{om.} {quam credo W (Poole)} ego *{om.} esse, [fol. 73v, line 61] fidem in qua sancti vicerunt regna, etc. (Hebr. xi.33); et {om.} eadem fides est {om.} novum testamentum in quo altilia Christi {om.} pasta et condelectata sunt, sustinendo pro [fol. 73v, line 62] ewangelio Christi contumelias et omnes penas inferibiles congaudenter. Et ista videtur *{esse add.} sentencia apostoli (2 Cor. iv.16), ubi {om.} postquam declaravit tribulaciones, [fol. 73v, line 63] aporiaciones, et persecuciones {?} redere *{?cedere} sanctis ad gloriam, subdit finaliter {om.} verbum {om.} spei {spe}: Propter {om.} quod, {om.} inquit, {om.} non deficimus; et quia posset obici contra ipsum de deficiencia [fol. 73v, line 64] corporis, subdit, Sed licet is qui deforis est homo noster corumpatur, tamen is {trs.} qui intus est renovatur de die in diem; cum enim [fol. 74r, line 1] tota personalitas hominis servatur in spiritu, patet quod deponens corpus pro {om.} fideli Domino qui non potest deficere, est securus de retribucione, ut {?} tangitur {?} supra {?}, capitulo [fol. 74r, line 2] sexto. Nec video quomodo Christianus posset aliter {trs.} in Deum suum secure credere {trs.}.
Ex istis *{hiis} formetur racio ad probandum conclusionem principaliter {om.} propositam: homo {?} in {?} statu [fol. 74r, line 3] innocencie habuit dominium cuiuslibet partis mundi sensibilis {om.} (ut {om.} patet tractatu secundo, capitulo - {6}), et virtute passionis Christi est iustis {trs.} plena peccatorum remissio ac {et} [fol. 74r, line 4] dominium restitutum; ergo iam tempore gracie habet iustus plenum universitatis dominium. Et cum idem sit iudicium de quolibet predestinato, sequitur conclusio: minori [fol. 74r, line 5] autem quoad primam partem nullus fidelis dissenciet; sed quia in secunda parte posset fingi quod *{post add.} lapsus *{lapsum} non dominatur suo corpori, cum peccatis [fol. 74r, line 6] dimissis, secundum apostolum et certissimum experimentum, remanet rebellio, ideo argumentando {arguendo} propositum tollam primo hanc evidenciam: nam nemo est iustus {trs.} simpliciter nisi [fol. 74r, line 7] sit immunis a peccato {om.} mortali; sed eo ipso {om.} quod sic, anima dominatur corpori, igitur etc. Nam corpus non dominatur anime, nisi ipsam adduxerit per peccatum {trs. 3412} servituti. [fol. 74r, line 8] Ideo {?} dicit {om.} apostolus (i Cor.ix 27), Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne cum aliis predicaverim, ipse reprobus efficiar {et... efficiar: etc}. Et patet quod repugnat aliquem esse iustum moraliter nisi anima corpori dominetur; nec oppositum [fol. 74r, line 9] umquam expertum est, vel *{nec} apostolum affirmasse, cum rebellio penalis difficultans ad meritum non tollit *{dominium add.}.
Hoc {quo} ergo {om.} habito, probatur quod iustificato {in margin: sive iusto} [fol. 74r, line 10] restituitur dominium sicut et *{?prius ?existenti in} gracia; nam eo ipso quod alicui restituitur principale, restituitur *{quodlibet accessorium et specialiter si [fol. 74r, line 11] restitutio hec fuerit dominica; sed lapso restituitur add.} complete iusticia, ergo et dominium consequens ad iusticiam sicut passio ad subiectum. Unde veritate *{virtute} asserti *{assumpti} pro maxima parte *{om.} dicunt mundani philosophi {trs.} quod irregularitas tollitur in homicida iniusto, virtute baptistamis, non autem in [fol. 74r, line 13] legaliter ac {aut} meritorie occidente; quia, ut dicunt, irregularitas, licet non sit peccatum, fundatur tamen in peccato priori quod deletur cum suis sequentibus {consequentibus} [fol. 74r, line 14] per baptismum, et in secundo, cum non sit ad peccatum consequens, non deletur. Nec debet principalis conclusio verti in dubium, cum descriptive dominium hominis {trs.} sit habitudo [fol. 74r, line 15] qua dominus {om.} denominatur suo prefici servienti; sed iusto servit totus mundus sensibilis eciam post lapsum (ut {sed... ut: om.} patet ex dictis septimo capitulo), ergo conclusio; nam aliter abuteretur mundo, recipiendo usum tam utilem alieni; ergo etc. [fol. 74r, line 16] Unde apostolus (I Cor.iii.19), sciens quod ista {ita} sapiencia videtur {esse add.} dubia {dura} et fatua apud mundi sapientes, sic {om.} scribit {ait}: Sapiencia huius mundi stulticia est aput Deum; [fol. 74r, line 17] et sic verbum directum Corintiis observantibus caritatem: Omnia, inquit, vestra sunt, sive Paulus, sive Apollo, sive Cephas, sive mundus, sive vita, siva mors, sive prescencia, sive futura {sive Apollo... futura: etc usque}; omnia enim vestra sunt: et {om.} revera {om.} nescio {om.} quomodo {?} ista {om.} {autem possit add.} sentencia planius posset {om.} dici {non videtur add.}. Si autem Corinthii habebant {habeant illa} caritatis titulo omnia {om.} ista {illa}, *{igitur add.} a pari quilibet iustus quamlibet [fol. 74r, line 19] partem mundi. Si enim tres precipue columpne ecclesie asserunt *{sed et quelibet}, quod *{om.} quecunque *{om.}, sive vita, sive {vel} mors, amici vel inimici {?}, et omnia futura, de quibis minime videtur, [fol. 74r, line 20] cedunt in *{om.} sanctis {iustis} ad bonum utile, quomodo non totum residuum huius mundi?
Confirmatur tripliciter *{om.}: primo ex *{sic} hoc *{om.} quod *{om.} Deus non potest donare posterius nisi prius [fol. 74r, line 21] donet quodlibet essencialiter ipso prius, cum sit prima natura {trs.} donans ordinatissime, non potens donare aliquid {om.} nisi prius naturaliter det se ipsum iuxta illud apostoli {om.}, Rom.viii 9: Si quis [fol. 74r, line 22] spiritum Iesu non habet, {hoc add.} non est eius: cum ergo {?ens add.} transcendens sit primum omnium creaturarum {creatorum W (Poole); causarum/creaturam P} *{causarum}, videtur quod non posset dare homini quidquam inferius nisi prius naturaliter daret [fol. 74r, line 23] ipsum, et per {ita} consequens {om.} sicut communicat suo donatorio se ipsum, sic et totum amplum suum {trs.} dominium, iuxta {om.} illud {om.} Math.xxiv,47: Amen dico vobis, super omnia bona sua constituit eum.
Similiter *{secundo} [fol. 74r, line 24] cum omne inferius requirit {requirat} causanciam sui superioris, videtur quod si Deus donat inferius, donat quodlibet essencialiter vel accidentaliter ipsum causans; huiusmodi [fol. 74r, line 25] est omne superius; ergo etc. Aliter indubie *{enim} donacio foret {fieret} inutilis, ac si quis donaret mihi accidens et non substanciam; unde iure illius donacionis que omni iusto [fol. 74r, line 26] ex Deo competit, dedit Achimelek David et pueris suis, dum tamen mundi fuerint {esset}, panem sanctum Deo specialiter consecratum, docens in hoc plane quod [fol. 74r, line 27] omni iusto {iuste} licet in tempore necessitatis uti ex naturali dominio bonis Dei. Aliter enim Deus deficeret servis sui in sibi necessariis. Nec est fingendum [fol. 74r, line 28] quod Deus primo in hora necessitatis daret dominium, quia omnia fundamenta dominii sunt equalite *{equalia} {trs.} post et ante.
Similiter {?} Deus non restituit vel reparat aliquid nisi [fol. 74r, line 29] complete et perfecte restituat, quia Dei perfecta sunt opera; sed restituit genus humanum {trs. 231} ad dominium perditum, ergo plene et perfecte ipsum {om.} restituit {om.}. [fol. 74r, line 30] In cuius signum, Gen.ix1-3, alloquitur *{dicitur ad} iustos lapsos sic {om.}: Crescite et multiplicamini et replete terram: et terror vester ac tremor sit super cuncta animancia terre et super omnes volucres celi, cum universis que moventur in terra; omnes pisces maris manui vestrae tradite sunt: et omne quod movetur et vivit, erit vobis in cibum; quasi olera virencia {et replete... virencia: etc usque} tradidi vobis omnia. Et tam amplum et explicitum usum [fol. 74r, line 31] non legitur Deum innocentibus concessisse; et in idem sonant quotlibet {quelibet} dicta {verba} scripturarum {scripture} tam Novi quam Veteris Testamenti. Unde Gen. iv.3,4, scribitur {om.}: Factum est ut {om.} post multos dies offeret Caym de fructibus terre munera Domino; Abel quoque obtulit de primogenitis {dies... primogenitis: etc} gregis sui: in quo verbo sic {si} notamus subtiliter digitum Spiritus scribentis tam varie, quod Abel iustus de suis obtulit et Caym [fol. 74r, line 33] impius *{iniustus} extranee *{extranea} de terre fructibus; patenter {?} innuitur quod omnis iustus simpliciter {om.} dominatur iuste {trs.} omnibus quibus preest, iniustus autem iniuste occupat aliena; sicut notat et declarat dominus Armakanus {ardmacanus} (libro secundo de Pauperie Salvatoris, tercio capitulo) utilis testis istius sentencie: et {utilis... et: om.} idem dicit Augustinus, Ieronimus, {trs.} [fol. 74r, line 35] Hugo de Sancto Vitore, Lincolniensis, et alii doctores, quibus concesse sunt primicie sensuum Scripturarum. Sed et doctor gencium, {ad add.} Hebreorum [fol. 74r, line 36] ii.8, probat quod Christus habet {habuit} dominium universitatis humanitus, per {dicitur} illud {om.} Psalmi {om.}, Omnia subiecisti sub {etc} pedibus {om.} eius {om.}: in hoc, inquit, quod omnia ei subiecit, nihil dimisit non subiectum ei {nihil... ei: etc} . Sed {et} cum nos simus [fol. 74r, line 37] fratres Christi, filii adoptivi, coheredes sui, sequitur per idem quod omnia sunt nobis subiecta {trs.}, eciam {et} ipsemet Christus. Iusti ergo sunt omnia, non tamen [fol. 74r, line 38] peccata, quia non prosequuntur {persequuntur} ex creaturis: ut mors et vita, {punctuation?} virtus {veritas W (Poole); ?veritas -- but seems to begin with d P} *{veritas} enim et peccatum, que sunt fines universitatis create, nulli possunt [fol. 74r, line 39] servire, licet *{equivoce iustis proficiant add.}
{Ulterius est quaedam iustorum differentia notanda, ut quod quidam add.} sint iusti ad tempus qui statim excidunt [fol. 74r, line 40] a iusticia ut presciti, et quidam iusti predestinati qui finaliter perseverant; et hii solum sunt heredes regni habentes ius perpetuum pro [fol. 74r, line 41] se et suis. Primi autem, tamquam liberi tenentes, habent ad tempus pro quo serviunt sine forisfactura, omnia bona Domini secum {om.} tunc existencia: verumtamen [fol. 74r, line 42] non habent simpliciter titulum hereditarium pro suo perpetuo ad hec bona, quod non stat per defectum domini, cum limitat illis sub pena forisfacture [fol. 74r, line 43] quod omnia {bona add.} sua in caritate {sua add.} fiant (ut {om.} patet 1 Cor.xvi,14); quod servicium debitum {om.} dum subtrahunt, a suo dominio excidunt; ideo non [fol. 74r, line 45] conceditur {?} de illis quod habent omnia, sed, quantum merentur de congruo de bonis gracie et nature, omnia tunc secum existencia: sed non {nec} habent {?omnem add.} suam beatitudinem, [fol. 74r, line 45] cum ipsam non merentur (ut {om.} patet {om.} supra, capitulo secundo), nec bona futura post sui dampnacionem; predestinatis autem promittit apostolus signanter i Cor.iii.22, [fol. 74r, line 46] quod omnia sunt illorum, sive presencia sive futura; de preteritis autem non meminit, quia, cum dominium requirit existenciam extremorum, videtur quod preterita [fol. 74r, line 47] corrupta ante illorum existenciam non sunt *{sua add.} sicut futura omnia {om.}, cum manent in gracia predestinacionis perpetua; verumtamen {attamen}, cum omnia preterita {prescita vel predestinata [fol. 74r, line 48] ? ?}, que iam non existunt, perficiunt dispositive ordinem seculi iam instantem, potest probabiliter dici quod omnis predestinatus habet [fol. 74r, line 49] omnia preterita vel futura, et correspondenter habet esse sempiternum in causis secundis, et iam non habet illa in propria existencia sed in effectu vel [fol. 74r, line 50] fruitu *{fructu}, modo {om.} quo {quomodo} opera bonorum sequuntur illos, ut {om.} dicitur {om.} Apokal. xiv.13, et alibi sepe {sepius} in Scriptura patet *{habetur} consimile; ideo *{om.} etc. *{om.}
Cap. X [fol. 74r, line 51] Ex istis possunt {sequitur} elici {om.} quatuor veritates:
prima, quod {om.} humanum dominium racione lapsus hominis est extensius {trs.} et graciosius quam fuisset toto humano genere {trs.} [fol. 74r, line 52] statum innocencie conservante. Patet primo ex hoc quod regnum {?} universitatis occasione peccati est per dampnatos, cum appendiciis suis, extensius [fol. 74r, line 53] quam foret subducto omni peccato; et super omnibus illis dominatur quilibet beatus, ergo extensius quam dominaretur subducto {omni add.} peccato {peccati W (Poole); peccato P}. Pro asserto {assumpto} [fol. 74r, line 54] suppono pronunc quod tanta {om.} multitudo precise sit {trs. 231} celestium {tanta add.} civium {om.}, quanta fuisset subducto peccato. Ex quo patet quod, quot sunt homines vel angeli [fol. 74r, line 55] damnati {dominati, damnati in margin W (Poole); dampnati P}, tot erunt {plures add.} homines, et *{om.} plures {om.} quam fuissent *{in add.} statu innocentie ex integro conservato; et cum mors et vita omnium {illorum} istorum {om.} cedunt [fol. 74r, line 56] sanctis {om.} ad gloriam et ministerium, secundum Paulum {apostolum} patet quod occasione peccati est dominium beatorum {bonorum} extensius et gloriosius.
Secundo *{om.} confirmatur idem *{hoc} per hoc [fol. 74r, line 58] quod humanum genus recipit multa {misteria vel add.} ministeria a Christo, qui est magni consilii Angelus et a ceteris angelis, que non recepisset [fol. 74r, line 59] stante statu innocencie ex integro; ergo conclusio. Argumentum *{assumptum} {am W} patet ex hoc quod Christus fuit minister Hebreorum (secundum {om.} apostolum {om.} {ad add.} Rom. xv.8) et omnes alii sunt [fol. 74r, line 60] administratorii Spiritus (ut {om.} dicit {om.} apostolus {om.}, Hebr. primo capitulo); et {om.} quod nec {autem} Christus {non add.} fuisset incarnatus nec angeli taliter administrantes si nullum peccatum precesserit. [fol. 74r, line 60] Ex hoc videtur quod utrumque foret superfluum; ymmo, posito quod sic, Christus non fuisset sic {om.} passus {punitus} et {nec} mortuus, nec angeli ex pugna cum dyabolo [fol. 74r, line 61] mererentur; que omnia cum {trs.} serviunt beatis ad gloriam, sequitur quod tale *{om.} dominium illorum {om.} est modo amplius quam fuisset.
Tercio *{om.} confirmatur ex hoc quod predestinati pugnando cum [fol. 74v, line 1] hostibus, in virtute ducis exercitus Jesu Christi superaddunt unum genus meriti {demeriti}, quod pro statu innocencie non {om.} fuisset {defuisset}, et aliunde est equivalens [fol. 74v, line 2] vel superhabundans quantum ad graciam; ergo simpliciter est dominium hominis graciosius et premium gloriosius quam fuisset: patet consequencia, cum quia nullum triumphum [fol. 74v, line 3] laudabilem pretermittit Deus irremuneratum {?}, eciam ultra condignum, tum eciam {om.} quia, racione lapsus, est talis gracia sincerior quam fuisset si filius adoptivus [fol. 74v, line 4] staret innocens, immunis simpliciter a peccato; gaudium ergo de triumpho superadditur beatis occasione peccati, cum constat quod, subducto [fol. 74v, line 5] omni peccato, non fuisset rebellio: unde non legi angelos astitisse hominibus ministraliter ante lapsum, cum instructi fuissent sufficienter [fol. 74v, line 6] per dominium; nec oportuisset opposuisse {aposuisse} angelum bonum contra malum, ubi nulla adversancia astitisset: unde in signum huius dominii legitur Apok [fol. 74v, line 7] ultimo, postquam Iohannes cecidit ad pedes angeli ut adoraret cum dulia, qui ostendit {?} sibi ministeria: Vide, inquit, ne feceris; conservus enim tuus sum et fratrum tuorum; ubi [fol. 74v, line 8] non est putandum angelum propter urbanitatem falsum fingere.
Et {ex add.} hinc credo {?credendum} beatum Gregorium in cantico ecclesie confirmasse *{dixisse} quod necessarium {?} fuit {?} Ade [fol. 74v, line 9] peccatum et {etc} nostrum {om.}, et felix culpa que talem ac tantum meruit habere redemptorem {que... redemptorem: etc}: felix, dico {inquam}, a signo remissibilitatis {?}, sicut urina est sana {trs.}. Et huic sentencie videtur apostolus alludere (Rom. v.20) [fol. 74v, line 10] quando dicit, Ubi habundavit delictum, superhabundavit et gracia {superhabundavit... gracia: etc}. Sed absit ex isto concludere quod peccandum est {sit} ut bona eveniant (ut {sicut} supra dictum est, capitulo sexto); quia quod bonum [fol. 74v, line 11] evenit, non est {om.} ex occasione data delicti, sed ex gracia Salvatoris. Ex quo patet quod propter istam sentenciam Christianus speraret in nomine Christi {trs.}, potens victorialiter [fol. 74v, line 12] insurgere ad pugnandum viriliter pro corona, et yperduliam devocius sibi {Christo} refunderet {?} in cuius virtute fiunt hec omnia. Et sic patet [fol. 74v, line 13] illud *{salvatoris add.}, Luc.xv.7, salvari ad litteram quod Gaudium erit in celo super uno peccatore penitenciam agente, quam super nonaginta novem iustis qui {peccatore... qui: etc usque} non indigent penitencia. Pro cuius declaracione suppono quod Salvator [fol. 74v, line 14] intelligat in sua parabola per centenarium universitatem creature *{rationalis add.} {why singular?} salvandam, per ovem perditam humanum genus per Christum redemptum, et per [fol. 74v, line 15] nonaginta novem universitatem novem ordinum angelorum stancium: cum ergo Christus sit unum suppositum illius generis, qui, licet non peccavit, egit tamen penitenciam [fol. 74v, line 16] principalem pro omnibus; patet {om.} quod plus gaudendum est de illo genere quod, secundum plurem {plurima} partem, est peccator, quam super {sit per, margin super W (Poole); super P} universitate {universitatem W (Poole); universitatem P} {universitatem} ordinum angelorum; [fol. 74v, line 17] ymmo super quolibet illorum peccatorum racione redempcionis et Christi conversacionis est materia plus gaudendi.
Secunda veritas est {om.} ista, {om.} quod {om.} totum genus humanum complecius per [fol. 74v, line 18] mediatorem Dei et hominum est redemptum quam fuit perditum {per ?peccatum}. Pro cuius {quo} declaracione {om.} suppono quod tota multitudo predestinatorum sit una generacio [fol. 74v, line 19] sive genus, cuius principium {?} sit secundus Adam celestis; et totum genus prescitorum sit generacio pessima, cuius pater seu {aut} principium sit dyabolus. Patet ista supposicio ex modo [fol. 74v, line 20] loquendi Salvatoris: creberrime {?} de {?} prima {?} dicitur, i Ioh.v18, Generacio Dei conservat predestinatum; de secundo, Math.xvi, Generacio mala et adultera signum querit: et de illa loquitur Math.xxiii 34-36, Ecce ego mitto ad vos sapientes, etc., ut veniat super vos omnis sangwis iustus. Amen dico vobis, venient hec omnia {signum... omnia: Math. 23 (between lines) usque} super generacionem istam; ubi nec {non} dubium [fol. 74v, line 21] intelligit totam multitudinem prescitorum, cum Math. xxiv.34 dicit, Amen dico vobis quia non preteribit generacio hec donec omnia fiant. Unde Crisostomus super illo Math.xxiii, scribit {om.}: Omnium, inquit, [fol. 74v, line 22] iniquorum persecutorum homicidarum generacio una est, et si non sint omnes in tempore uno omnes sunt filii persecutorum, ipsius Caym; et declarat [fol. 74v, line 23] diffuse continuacionem illus generacionis a gente in gentem. Istis suppositis patet conclusio de generacione predestinatorum que ex integro est redempta. Et cum redimitur {hoc est add.} [fol. 74v, line 24] ad maius et melius dominium ad gloriosius premium, et secundum tantam multitudinem {predestinatorum add.} electorum quanta fuisset servata in *{om.} innocencia, patet quod complecius [fol. 74v, line 25] est redemptum quam fuit perditum per peccatum: utrum autem precise idem {?} homines qui fuissent in {om.} statu {om.} innocencie iam salvantur, vel mixtim utriusque [fol. 74v, line 26] generacionis homines tunc fuissent, non audeo {debet} temere diffinire; sed probabiliter assero *{potest dici} quod manet idem genus salvatum quod fuit perditum per peccatum, intelligendo [fol. 74v, line 27] modo priori {?} per genus generative *{?generationem}, excluso principio qui est Christus. Nam non est qui ex integro faciat bonum, usque ad illud unum exclusive {nam... exclusive: om.}; cum ipse {om.} nunquam illegaliter declinavit {delinquerit}.
Et *{ex quo} patet quod de toto genere humano, aliqui {quidam} sunt [fol. 74v, line 28] non redempti, ut presciti qui nunquam gustaverunt {om.} carismata caritatis; aliqui {quidam} sunt redempti set non ad hereditatem vel gloriam, ut presciti qui a gracia [fol. 74v, line 29] exciderunt; et {om.} aliqui {quidam} sunt {om.} redempti de captivitate ad gloriam, ut generacio iustorum qui in gracia finaliter perseverant: utrum autem plures sunt {sint} dampnati [fol. 74v, line 30] quam salvati, sicut *{innuere add.} videtur *{textus multi sunt vocati pauci electi Math. 22 add.} multis *{om.} Scripturam *{om.} sapere *{om.}, {et illud add.} non est nostrum discutere. Non enim sequitur: Multi [fol. 74v, line 31] sunt vocati pauci vero electi {vocati... electi: etc}, ergo plures sunt dampnandi quam {quod W (Poole)} salvandi;' cum tota generacio {multitudo} salvandorum {vel generacio add.} et maior pars *{generationis add.} adultere sit vocata, et minor numerus [fol. 74v, line 32] est paucus respectu minoris *{maioris}: [new sentence] unde, licet perdicio {trs.} sit universalior quam redempcio, ipsa tamen est prestancior {?} ex perdicione finali prescitorum cum ultra genus salvandorum [fol. 74v, line 33] in statu innocencie exinde perficitur, et precium sufficiens pro quotlibet mundis salvandis, si fuerint {fierent vel essent}, est solutum. Et patet quod materiam *{?manet} {maz W; maz P} [fol. 74v, line 34] superhabundans dat *{om.} operacio ubique {utrobique} {trs.} redemptoris quia maius genus hominum redemit ad gloriam vel graciam {trs. 321}, quam in statu innocencie salvaretur, et preter hoc [fol. 74v, line 35] creavit unum aliud genus, quod licet ex proprio peccato sit perditum, tamen {om.} cedit salvandis ad gaudium, et precium redempcionis illorum sufficiens, si non rennuerint, [fol. 74v, line 36] est inpensum: unde quod Adam habet plures filios modo licet indebite procreatos quam habuisset subducto peccato, est bonum sibi et ordinatum eternaliter ad [fol. 74v, line 37] perfeccionem perpetuam universi.
Tercia veritas sequens ex dictis {hiis} est {om.} ista {om.}: Sicut peccans post maiorem graciam peccat gravius, sic resurgens post lapsum a gracia [fol. 74v, line 38] redit ad tantam graciam vel maiorem. Prima pars ex {om.} hoc {om.} videtur {om.} evidens quod {patet quia}, peccatum dictum formaliter *{est defectus ubi igitur ?persona debet esse in gratia maiori et ex culpa propria [fol. 74v, line 39] deficit add.} est defectus amplior et per consequens maius peccatum: igitur *{om.} confirmatur ex hoc quod ingratitudo prius grati, peccantis post maiora carismata, [fol. 74v, line 40] est eo maior; et omnis ingratitudo est peccatum vel {hoc add.} sese inseparabiliter consequitur; ergo et peccatum est adeo magis grave. Et *{om.} tercio *{om.} confirmatur ex hoc [fol. 74v, line 41] quod omnis Deo gracior est de tanto sibi obligacior, et per consequens solvendo obligacionem est inobediencior, et obliganti {obligato} plus debitor, et hec ac {et} peccata [fol. 74v, line 42] sibi invicem in gravedine commendent *{correspondent}. Sicut ergo cadens a gradu alciori ad situm eque bassum patitur ruinam cum paribus [fol. 74v, line 43] graviorem, sic cadens spiritualiter *{om.} a maiori gradu *{gratia} {spiritualiter] ad non gradum *{gratiam} simpliciter magis peccat. Et {om.} hinc dicunt doctores quod primus parens post statum innocencie [fol. 74v, line 44] non potuit primo {om.} venialiter peccavisse {peccare} {trs.}, quia tanto dotato virtutibus non affuisset excusacio peccandi, quantumcunque {?} levi peccato de genere; et [fol. 74v, line 45] cum venialitas et excusabilitas a dampnacione, sicut et eorum opposita, correspondent, videtur patere sentencia: ideo (ut patet tractatu primo, de ordinacione [fol. 74v, line 46] temptacionis, capitulo quinto) primum peccatum fuit defectus submissionis *{obmissionis W (Poole)} {?omissionis}, quod sequebatur superbia peccatum proximum actuale.
Sed pro solucione obiectuum dicitur [fol. 74v, line 47] communiter quod gravedo peccati potest attendi tripliciter: primo intensive, et sic defectus gracie Petri, a qua cecidit negando Dominum, fuit maius peccatum quam peccatum [fol. 74v, line 48] traditoris, posito quod nunquam fuerat ita grave *{fuerat... grave: Iudas fuerit ita gracius}; secundo {modo add.} dicitur peccatum reliquo *{alio} gravius extensive, et sic quodlibet peccatum finalis inpenitencie [fol. 74v, line 49] est infinitum gravius quam peccatum aliquod quod doletur *{infinitum... doletur: peccato quod ?deletur gravius}; et {om.} tercio {modo add.} dicitur {om.} peccatum {om.} gravius {om.} effective, in hoc quod magis nocet rei publice quoad sensum, et sic occidens plures homines vel [fol. 74v, line 50] meliores iniuste plus peccat quam gracior ad hoc consulens vel consenciens.' Et istam gravedinem attendunt iudices *{solum add.} [fol. 74v, line 51] secundum faciem solum *{om.} iudicantes; et in opinione gravedinis talis peccati sensibilis, sicut et sue pene, errant plurimi putantes quod [fol. 74v, line 52] pena sensus propter eius sensibilitatem equiparari poterit pene dampni.
Secunda vero *{om.} pars conclusionis patet ex largitate et perfeccione divini operis, [fol. 74v, line 53] quod non potest quidquam reparare vel facere nisi augendo ipsum perficiat; cum sit Ioseph acrescens et non decrescens in aliquo vel {nec} peyorans. [fol. 74v, line 54] Probatur {hoc add.} per deducens {deductiones} ad impossibile, capiendo a falsigrapho quod Petrus {Sortes} cadens a gracia, ut 2 *{8a}, peccando mortaliter restituatur tantum [fol. 74v, line 55] ad gradum gracie, ut 6; in qua decidat, proporcionabiliter ad istam {illam} graciam premiatus: et patet, cum gracie vie et glorie patrie correspondent {corresponeant}, quod Petrus {om.} est *{om.} parcius [fol. 74v, line 56] premiatus *{premiatur} quam foret *{fuisset} si in prima gracia decessisset. Ex quo patet quod manebit perpetuo privatus gloria correspondente gracie, ut secunda *{8a}, ad quam [fol. 74v, line 57] ante lapsum habuit iusticiam; quod, stante ista dampnacione *{damnificatione} perpetua, peccatum non est plene dimissum; sed, cum manet perpetua {?perpetuus} pena peccati {om.}[fol. 74v, line 58] dampni, gravior quam aliqua pena sensus, reliquitur quod manet peccatum *{perpetuum add.} in beato: consequens *{est add.} impossibile, cum {eo quod} Deus {om.} non potest remittere {remitti culpa vel} partem {pars} [fol. 74v, line 59] peccati et dimittere reliquam irremissam, eo quod non potest remittere culpam nisi infundat graciam que non stat in aliquo cum mortali. Et ista est sentencia Lincolniensis, Armakani {trs.} et aliorum doctorum concorditer.
Ex qua quarto {om.} patet quod, si sine superaddicione meriti peccans originaliter baptisetur, [fol. 74v, line 61] restituitur ex equo ad minimum gradum gracie, que per minimum peccatum, scilicet originale, sibi defuerat; quod si attricione vel contricione meruerit {?} [fol. 74v, line 62] sibi secundam graciam, tunc de lege *{communi add.} divine misericordie restituitur ad graciam ampliorem. Ex quo patet quod sicut Deus restituit naturam lapsam [fol. 74v, line 63] penitentem ad graciam uberiorem quam fuit illa a qua ceciderat {?}, sic restituit ad utilius dominium, tollendo omni mala culpe. {sed rel-? add.} [fol. 75r, line 1] {? ad ?militans commodum ecclesie mala culpe add.} Et {om.} ex ista {qua} radice eliciunt doctores quod Christus {dominus} non sanavit aliquem corporaliter nisi quem prius mentaliter {trs.} sanaverat; quia si corporaliter sanavit, tunc donavit sanitatem huiusmodi corporalem, et per consequens {per consequens: ita} graciam et alia queque {que} sequuntur: quis ergo non delectaretur cum Apostolo (Rom. vii. 22) in huiusmodi lege Dei, etc?
Return to Home Page