Copyright © 1996, 1999 R.J. Kilcullen
See collation, showing variations between Poole's edition and the Paris manuscript. The corrected text following omits rejected variants and implements those that have been accepted.
Witnesses
Text
No one in mortal sin has a simple right to God's gifts
First Argument
Second Argument
Third Argument
Fourth argument
Objections to the fourth argument
Answers
A difficulty
Reply
Objections to the third argument
Replies to objections
Preliminaries
Replies
Fifth Argument
Sixth argument
Seventh argument
Eighth argument
Ninth argument
Anyone in gratifying grace (finally) has in reality all God's good
things
Five Arguments to prove that everything belongs to the just
Implications regarding true and false fame
God will not allow the just to be deprived of anything without
recompense
Another argument to prove that everything belongs to the just
Four implications illustrating God's generosity
The Latin text is based on the edition by R.L. Poole, Ioannis Wycliffe Tractatus de Civili Dominio Liber Primus (London, Truebner, 1885), which was based on the manuscript Wien ONB 1341 (siglum W). Words in are variants from the manuscript Paris, BN, f.l. 15869 (siglum P). On this manuscript see W.R. Thomson, The Latin Writings of John Wyclyf: An Annotated Catalog (Toronto, Pontifical Institute of Medieval Studies), p. 51. I am grateful for suggestions from Rev. Oliver O'Donovan and from Professor A.S. McGrade. John Scott has checked the Latin text thoroughly and suggested many changes.
John Kilcullen, August 1999.
Cap. I. Tractando de civili domino hominis superaddito naturali, oportet in primis videre si civile dominium presupponat dominium naturale fundatum in gracia, sicut ius civile presupponit ius divinum, tamquam causam essencialiter exemplantem. Intendo itaque pro dicendis ostendere duas veritates quibus utar tamquam principiis ad dicenda: prima, quod nemo ut est in peccato mortali habet iusticiam simpliciter ad aliquod donum Dei; secunda, quod quilibet existens in gracia gratificante finaliter nedum habet ius, sed in re habet omnia bona dei. Sed ne in primo impediatur sentencie explanacio ex equivocacione vel ignorancia terminorum, suppono quod ille solum dicatur habere simpliciter ius ad bonum aliquod vel in illo, dum pure iuste, sic quod non tunc iniuste, ipsum possidet sive habet; sic videlicet, quod si aliquis pro aliquo tempore iniuste quidquam occupat, non habet illud simpliciter iuste pro eodem. Tunc arguo
primo sic: Omne ius humanum presupponit causaliter ius divinum, ut patet ex supradictis, tractatu primo, capitulo iii; ergo omne dominium iustum ad homines presupponit iustum dominium quoad deum. Sed quilibet existens in peccato mortali caret, ut sic, iusto dominio quoad deum; ergo, et simpliciter iusto dominio. Sicut enim in relatis tenet consequencia a quoad ad simpliciter, ita tenet si aliquid sit iustum vel iniustum quoad deum, tunc simpliciter est tale, cum regula prima non potest arbitrando deficere. Minor apparet quod quilibet existens etc sic: Omne bonum quod talis possidet, iniuste possidet, ergo deficit a cuiuscunque dominabilis vero dominio. Antecedens probatur: Peccator solum illo modo quo est possidet, sed qualitercunque est iniuste est, ergo qualitercunque possidet, iniuste possidet; minor patet ex hoc quod mortale peccatum cum inficit naturam, multo evidencius inficit omnem modum vel accidens eiusdem, ut si vita hominis sit iniusta, ita quod iniuste vivit, tunc quelibet operacio eius est iniusta cum non aliter operatur quam vivit, et cum vivere viventibus est esse (ex secundo De Anima) patet quod sicut iniuste est et vivit, ita iniuste est dominus et iniuste subiacet cuilibet signabili accidenti.
Ista racio, etsi videatur multis sophistica, daret tamen cuilibet methaphysico plenam fidem, cum sit conclusio primi Philosophi: Math. vi. 22, 23, sic dicit: "Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit; et si nequam fuerit, et corpus tuum tenebrosum est, ubi secundum sanctos Veritas modo suo intelligit per organa operaciones elicitas ab eisdem, patet quod iste sit sensus: Si intencio sit recta, tota multitudo operum consequencium erit iusta, et si intencio obliquet a iusticia, tota multitudo operum etiam bonorum de genere est iniusta. Iusticia enim secundum Aristotelem, quinto Ethicorum, est virtutum preclarissima, lucens inter ceteras sicut hesperus inter astra; cui sensui videtur Christus alludere quando vocat totam multitudinem operum iustorum lucidam et totam multitudinem iniustorum operum tenebrosam.
Et si ex isto infertur quod peccator iniuste habet corpus vel animam vel quodcunque bonum aliud naturale, patet quod nimis bene concluditur. Nam si talis iniuste vivit, patet quod iniuste habet animam et sic vitam. Et aliter non tam crebro diceret Veritas, que mentiri non poterit, quod "Qui amat animam suam", volendo eam voluptuose contra iusticiam amare, "perdet eam" (Ioh. xii.25). Nemo autem perdit possessum vel habitum nisi dum eius privatur iusticia, ergo etc. Et inter alia hoc movit Augustinus, super Iohannem omelia prima, quod "Peccatum nihil est et nihil fiunt homines cum peccant ". Nemo enim peccans mortaliter habet pro tunc corpus vel animam vel aliquod bonum fortune nisi equivoce, quia cum habet esse ex pura gracia, quo esse tenetur ex lege nature continuare in gracia, dum perdit regulam huius iuris non manet creatura vel quidquam possidens nisi equivoce.
Secundo principaliter sic argumentatur: Si contingit iniustum simpliciter iuste temporalibus dominari, per idem contingeret iniustum pure iuste uti temporalibus quorum habet simpliciter iustum dominium. Consequencia patet quia nemo habet liberum et purum iustum dominium cui iuste debet negari quilibet ususfructus; cuilibet ergo iusto possessori licet legitime uti suis. Sed contra consequens datum sic argumentatur: et sit Petrus iniustus occupans temporalia de quibus faciat elemosinam egentibus, cum quibuscunque circumstanciis volueris ipso tamen stante iniusto continue; et patet quod si aliquis usus temporalium iniusti non foret iniustus, potissime foret talis, cuius opus esset bonum de genere quod nihil inficeret nisi iniusticia qua distribuens est iniustus; quod si detur, per idem inficeret quodlibet aliud bonum opus, quia quocunque dando, comitante iniusticia, eque bene procedit. Detur ergo quod Petrus iniustus non iniuste sed pure iuste distribuit. Contra: Nullum opus extrinsecum est iustum simpliciter, nisi ut procedit a virtute iusticie; sed distribucioni Petri defuit in Petro virtus iusticie, cum sit habituatus iniusticia repugnante: ergo distribucio data non est iusta simpliciter; ymmo, cum iusticia sit omnis virtus (ex quinto Ethicorum), si iuste distribuit, tunc distribuit virtuose; et per consequens est virtuosus operans placenter et meritorie quoad deum: consequens contra philosophorum et theologorum omnem sentenciam, qui dicunt quod existens in peccato mortali operetur bonum opus de genere sed non bene. Similiter, Deus requirit ab isto, sicut requirit a quolibet viatore, quod nihil operetur nisi in gracia. Iste autem operatur extra graciam, cum sit in peccato mortali (ut supponitur): ergo operatur aliter quam debet. Nec ista alietas operandi exigita obligat Petrum ad aliter operandum sub pena qualibet, sed sub pena mortalis peccati. Ex quo patet quod, si Petrus sit iniustus, quidquid fecerit, sive dormiendo sive comedendo sive quodcunque opus bonum de genere faciendo, continue peccat mortaliter.
Nec hoc vertitur in dubium theologo qui noscit quomodo interior homo infectus peccato inficit totum residuum nature corporee et singulos actus suos: [new sentence] quemcunque autem iniustum est vivere, [delete comma] iniustum et cuiquam dominari. Si queris testimonium scripture quoad istam sentenciam, ecce conclusio conversionis apostoli (1 Cor. xiii.3): "Si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, et si tradidero corpus meum ita ut ardeam, caritatem autem non habuero nihil mihi prodest." Et notum est cuicunque noscenti terminos quod iniusticia et caritas sunt duo immediate opposita, ita quod oportet alterum inesse homini et, si unum inest, alterum deesse, et econtra.
Et iterum notum est, si non sit possibile iniustum uti aliquo nisi eo ipse iniuste utatur eodem vel pocius abutatur, per idem non est possibile iniustum alicui dominari nisi, ut sic, iniuste dominetur vel potius tiranniset, cum iniuste extorquet et occupat aliena. Quod si queris sanctorum doctorum testimonium, ecce magni Augustini sentencia: Epist. xxxvii ad Macedonium de tyranis, plane docet istam sententiam: "Ideo" inquit "si prudenter intueamur quod scriptum est, Fideli homini totus mundus divitiarum est, infideli autem nec obulus; nonne omnes qui sibi videntur gaudere licite conquesitis eisque uti nesciunt, aliena possidere convincimus? Hoc enim certe alienum non est, quod iure possidetur, hoc autem iure quod iuste, et hoc iuste quod bene. Omne ergo quod male possidetur, alienum est: male autem possidet, qui male utitur. Iusticiam" inquit "nemo male habet, et qui non dilexerit non habet. Pecunia vero et a malis male habetur, et a bonis tanto melius habetur quanto minus amatur". Hec Augustinus.
Tercio principaliter sic: Multa sunt dominia civilia hominum civiliter dominancium super temporalibus (ut suppono), et ad tale dominium non sufficit ponere dominativum et dominabile esse simul; ergo oportet aliquod fundamentum dominii ponere in altero extremorum: sed nullum est pertinens nisi iusticia dominantis; ergo ad verum civile dominium presupponitur disposicio virtutis iusticie in taliter dominante. Minor patet ex hoc quod tunc omnis homo, eo ipso quod est, dominatur civiliter omnibus temporalibus huius mundi; et patet quod dominium non est relacio que essencialiter consequitur ad extrema, sicut equalitas et inequalitas per se consecuntur quantitates, ut patet quinto Methaphysice ii. Cum ergo nulla creatura sit per se dominus cuiuscunque, quia tunc non posset sibi acquiri accidentaliter dominium vel deperdi, palam sequitur quod preter extrema oportet ponere in quocunque dominante civiliter disposicionem dominio pertinentem. hoc omnes rectiloqui confitentur, dicentes concorditer quod oportet omnem talem dominum habere ius ad rem cui civiliter dominatur, ut iure hereditario, emcione, vel donacione, et quod non sit aliquod ius creatum nisi a primo iure fuerit extractum (ut patet de communi sermone de iure); palam sequitur quod nemo habet ius vel dominium super quodcunque nisi habuerit ad hoc beneplacitum Dei sui.
Confirmatur: Omne iustum creatum ideo est iustum, quia placet deo; cum non potest esse tale iustum quod de Dei beneplacito non procedat. Similiter, sive iudex sentenciaverit sive lex propter aliquam trium causarum predictarum approbaverit cuiuscunque dominium, ideo sic facit, quia est iustum et racionabile ita esse; et per consequens prius naturaliter iustum est hominem dominari quam lex creata vel iudex terrenus non errans hoc approbat; et per consequens primus titulus iusticie cuiuscunque civilis dominii est a deo.
Nec hoc licet catholicis dubitare, cum iste magnus Dominus, racione sue omnipotencie et efficacia sue volencie, habet in suo regno quidquid vult, et quidquid noluerit non habet; et patet quod ad omnem iustam occupacionem civilem oportet quod iste dominus auctoriset, ratificet, et confirmet, cum omne quod ipse non approbat, non est iustum. Nec oportet circa hoc solicitari, cum Ioh. i.3, Collocens. i.16, et Iacobi i.17, dicitur concorditer cum philosophis quod omnia sunt per ipsum; dominium ergo creature si est, est per Deum ipsum originaliter approbantem. Et ex ista maxima iuris nature extractum est ius monarchie terrene, quod non licet inferiori domino alienare, specialiter ad manum mortuam, bonum immobile sine licencia domini capitalis; quod ideo est quia in omnibus ille habet iustum interesse a quo sine suo consensu non est iustum quod excidat. et patet quodquomodocunque homines conmutaverint bona domini emendo, vendendo, donando, iudicando, nisi ipse concesserit, conmutacio est iniusta. tunc sic Deus non approbat quod iniustus aliquis dominetur, quia sit de Petro iniusto. Contra, si Deus approbat istud dominium, per idem approbat usum illius dominii et omnia alia que sibi pertinent; et cum omnis talis abutatur bonis domini (ut patet ex secundo argumento), sequitur quod Deus approbat hunc abusum: ymmo, cum quodlibet opus talis iniusti sit peccatum, sequitur quod Deus sit adiutor et approbator peccati, non solum quoad esse secundum sed quoad esse primum; quia si Deus vult quod iste dominetur et iste solum sic dominatur tyranisando, sequitur quod Deus vult quod ipse tyranniset, et ita quod iste peccet: quod est blasphemum dicere.
Confirmatur ex scriptura: nam Osee viii.4 Deus dicit prophetice de tyrannis, "Ipsi regnaverunt et non ex me"; tyrannides enim dicuntur equivoce regnaciones pretense (ut dictum est superius, capitulo tercio de iure simpliciter et pretenso); et patet cum iniusti non dominantur ex Deo quod nullus talis simpliciter dominantur.
Cap. II. Licet autem raciones tres predicte dent fidem pluribus ad conclusionem propositam, tamen quia alii, secundum variationem suorum sensuum, et in aliis racionibus delectantur, ideo ut conclusio sit universalius et magis evidens, adiciam sex raciones alias ad eandem.
Primo sic: Non est possibile hominem iuste simpliciter habere aliquod bonum sibi adiacens, nisi Deus donando id sibi prestiterit (ut patet tractatu tercio de dominio divino ); sed Deus non prestat alicui, dum est in mortali peccato, aliquod donum suum: ergo nullus existens in mortali peccato habet pro tunc simpliciter iuste aliquod bonum. Minor videtur ex hoc quod non est prudentis prestare inimico, quem scit solum abuti prestito et ad sui damnum dissipare bona prestantis: deus autem est summe prudens et providus; ergo non prestat creature sue quidquam pro tempore quo peccat mortaliter.
Confirmatur ex hoc quod non est possibile Deum prestare alicui aliquod nisi digno: nullus talis est dignus esse Dei prestarius; ergo nulli tali, pro tempore quo est huiusmodi, prestat quidquam assumptum. Patet ex hoc quod Deus cum non potest nisi voluntarie et racionabiliter prestare, eo ipso quod prestat aliquid creature, dignificat ipsam ut sit Deo prestarius: et cum hoc sit magna gracia, videtur quod Deus prius vel simul gratificat creaturam racionalem, dum aliquid sibi donat.
Secundo confirmatur ex hoc quod oportet omnem impetrantem a deo dominium esse in gratia; sed oportet omnem impetrantem dominium, eo ipso impetrare a Deo dominium, cum sit capitalis dominus cuiuscunque (ut patet ex tercia racione capituli precedentis); ergo conclusio: et maior patet ex hoc, quod impetrare, cum sit creaturam se dignificare, est mereri, quod non potest esse nisi per graciam.
Tercio confirmatur ex hoc quod si quis impetret a Deo, Deus consentit impetracioni, et per consequens iustum est quod habeat id; et cum omnis iusticia accidentis presupponit iusticiam in subiecto (ut patet ex racione prima primi capituli), sequitur quod, prius quam iustum sit quod quis habeat donum Dei, oportet eum in sua substancia esse iustum. Et istud videtur scripturam innuere (Iacobi primo capitulo, 5 ), quando dicit "Si quis vestrum indiget sapientia postulet a deo qui dat omnibus affluenter et non inproperat ubi apparet quod oportet impetrare a Deo quidquid homo habere voluerit; secundo, quod Deus non donat nisi grato, quia non inproperat in donando, sed post conveniendo ingratos et infideles servos ad iudicium (ut patet Math. xxv.14 de homine profecto peregre postquam tradidit famulis bona sua). potest istud confirmari per illud Psalm. xlix.16, ubi improperat peccatori quia enarrat iusticiam suam et assumit testamentum suum per os suum tam indignum. Si ergo non licet peccatori sine gravi peccato predicare vel legis divine sentenciam pertractare, a pari vel maiori nec alicuius doni Dei usum vel pocius abusum percipere.
contra predicta arguitur primo per hoc quod Deus prestat hominibus post lapsum tam corpus quam animam, et tamen tunc sunt in originali peccato; ergo stat Deum prestare iniustis misericorditer bona sua. Sic enim hortatur Veritas discipulos suos ad misericordiam instar Dei qui pluit super iustos et iniustos (Math. v. 45).
Secundo videmus quod nedum peccatoribus Christianis sed eciam infidelibus donantur bona naturalia et bona fortune, eque sicut iustis. Cum ergo omne donum perfectum est descendens a Patre luminum (Iac. i, 17) videtur quod Deus sine personarum accepcione donat tam iustis quam iniustis.
Tercio nisi peccator haberet meritum de bonis propriis, non expediret peccatori bonum facere, cum ut sic abutitur alienis.
Ad primum dicitur quod donare et prestare presupponunt existenciam prestarii, et per consequens Deus nulli homini prestat substanciam anime; ex quo patet quod Deus non prestat originaliter peccanti aliquam partem corporis vel aliquod donum suum; et per idem nos non debemus prestare vel donare aliquid peccatori dum cognoscimus ipsum esse talem, tum quia sic foveremus proditorem Domini nostri et non exemplaremus donacionem nostram conformiter ad ipsum; tum quia non licet nobis alienare bona nobis solum prestita sine licentia Domini nostri (sed ipse non approbat aliquod bonum iniusti pro tempore quo vivit iniuste; ergo nec nos): debemus tamen communicare cum ipso, specialiter correpcione fraterna et aliis bonis, de quanto media sunt ad sui conversionem et non ultra. Et ad istum sensum precipimur diligere inimicos, id est, velle illis bonum ad Dei honorem et nostri comodum; et sic Deus diligit inimicos, sed non donat eis aliquid proprie dum sunt tales.
Pro quo notandum, quod donacio dicit gratuitam dacionem, et dacio est equivocum ad tradicionem solum ad bonum nature aut esse primum, vel ad bonum gracie vel perfeccionem secundam: primo modo dat Deus omni inanimato vel iniusto quidquid habet; sed secundo modo dacionis, que est donacio, non dat aliquid nisi iustis. Unde signanter dicit Scriptura quod Deus solem suum facit oriri versus malos et pluit super iniustos, sed non dicit quod aliquid donat eis ita et nos debemus diligere inimicos et communicare eis in nomine Domini bona fortune et non ut laudem nobis aut voluptatem indebite cumulemus.
Ad secundum nature argumentum: Cum nihil donatur proprie nisi Deus donaverit; Deus autem non donat sic iniustis; ergo nec aliqua creatura (licet multi prodigaliter, contra liberalitatem eciam Aristotelis, distribuant indignis que non donant sed proditorie usurpant, dissipando bona Dei ); pro cuius intellectu est notandum quod omnia naturalia peccatorum sunt dona dei et ita ex mera gracia ipsa donat. Sed ut sciatur quibus donantur, secundum sensum scripture, notandum quod totum genus hominum salvandorum, a primo parente usque ad novissimum electum, est una ecclesia sponsa Christi, que pro tempore milicie miscetur cum reprobis (ut patet in parabola Salvatoris de zizaniis, Math. xiii.24); et illam eque diligit sponsum continue, dans sibi quidquid communicatum est reprobis: unde quando prescitus peccans mortaliter habet bona nature vel fortune, Deus communicando dat illa et vult ipsum habere talia; sed solum sue ecclesie inter homines donat ista. Ideo universitatem malorum, vel prescitorum, quam Veritas vocat mundum, et diabolum eius principem, dividit cum suis ab universitate predestinatorum quam sepe vocat regnum celorum, ut patet, Ioh. xv.19: Si, inquit, de mundo fuisset is, mundus quod suum erat diligeret; mundo itaque dat, et eccelesie donat, omnia que sunt mundi.
Patet ista sentencia ex sentencia parabolica Salvatoris, Math. xxv.28, 29, ubi post tradicionem bonorum hominis Iesu Christi servis suis in gracia baptismali vel alias, dum sunt grati, in finali iudicio positurus racionem, revertitur et condemnando servum pigrum, quia noluit bona Domini sibi data ad sui profectum et Dei servicium ad augendum dare spiritualiter ad usuram, sodales suos alloquitur per hunc modum: Tollite ab eo talentum, et date ei qui decem talenta habet; et sequitur ad propositum, Omni habenti dabitur et habundabit, ei autem qui non habet et quod videtur habere aufferetur ab eo. Idem dicit, Math. xiii.12; et patet ex sequela parabole, secundum concordem doctorum sentenciam, quod intendit hec duo dicere: primum quod peccator, licet videatur in facie ecclesie errantis habere dona domini, non tamen vere est donatarius, sed ex permissione divina iniuste occupat hec ad tempus. (Unde ad denotandum istam equivocacionem, in qua non est contradiccio, habet textus, Marc. iv.25, et Luc. xix.26, Ab eo autem qui non habet, et quod habet aufferetur ab eo.) Et patet secundo quod habens universitatem bonorum Domini figuratam per denarium talentorum, aufferret sibi ex donacione Domini ista bona, et sic a iusto active aufferentur hec bona, ab iniusto materialiter et passive, cum iustus aufferret hec ab illo.
Et sic patet conclusio in principio proposita; et patet quod assumptum in secundo argumento et eius conclusio non sunt vera, limitando utrobique, ut suppono limitatum, quod Deus non donat creature sue, pro tempore quo est iniusta, bonum aliquod, sed dat ad esse nature et abusum permittit. Et hinc prelati ecclesie, sencientes humiliter de se ipsis, non dicunt quod ordinacione, donacione, gracia, aut voluntate divina, sunt taliter prefecti, sed permissione divina: quod sciunt ex sensu et noticia infallibili esse verum; -- et utinam non ad sensum equivocum.
Ad tercium dicitur quod quilibet existens in peccato mortali debet mereri et uti continue bonis Domini, faciendo bonum opus de genere: patet quod quilibet existens talis debet esse in gracia et facere consequenter que ad servum fidelem pertinent; quod debitum quia obmittit, ideo peccat continue sic in Deum.
Sed difficultas conclusionis stat in isto: Utrum expedit peccatori pro tempore quo est in mortali peccato facere bonum opus de genere? Et partem affirmativam huius difficultatis declarat Lincolniensis, lxviii, dict. racione sextuplici: Opera, inquit, bona extra caritatem facta, licet non mereantur celum, tamen aliis modis valent et sunt isti modi:
a magno malo excusant, et prescitum se in illis exercentem minus dampnant, minus in peccato profundant, et per consequens minus a gracia divina elongant, aliis multipliciter proficiunt, et ad primam graciam disponunt. Nec sunt ista bona parvipendenda; nam sicud prodest incarcerato minus profunde poni in carcere et torqueri, correspondenter de damnato intelligitur. Et sicud prodest lapso minus profunde lacu infigi minusque a sublevante removeri, sic prodest iniquo minus profunde viciis irretiri et sublevanti ad graciam apropinquari.
Quinto, bonum male factum prodest magis ecclesie quam opus malum de genere male factum in tantum, quod pollitici, secundum faciem iudicantes, respiciunt solum substanciam boni actus, non curantes sive bene factus fuerit sive male; quod Deus scrutans corda appropriate respicit.
Sexto, sicut exul vel carceri adiectus non meretur protunc aput dominum, a cuius presencia elongatur, sed habentes liberum accessum ad dominum quibus incarceratus ad partem seorsum proficit; sic peccator non meretur sibi, ut sic, beatitudinem vel graciam, cum nemo meretur sibi prima gratia oportet quod bona opera sua, que facit alii existenti in gracia, sunt occasio, ut oracio grati recipientis elimosinam peccatoris mereatur ipsi primam graciam, quod ipse non potest in propria persona: cum illis paribus.
Et bonum argumentum addit doctor, quod assuefaccio sensualis peccatoris in operibus bonis de genere reddit ipsum post adeptam graciam facilitatum ad operandum virtuose, ubi aliter et data gracia operaretur cum difficultate.
sed dicitur quod oportet omnem virtuosum esse in caritate, licet Aristotles et alii gentiles philosophi, ex quacunque operacione bona de genere tracta in consuetudinem delectabilem, convincunt hominem esse moraliter virtuosum.
Secundo dicitur quod peccator, sicut non meretur pro tunc beatitudinem, sic nec meretur pro tunc, ut alius mereatur, sibi primam graciam nec bonum aliquod temporale. Nam, cum omne mereri sit creaturam racionalem se dignificare ad premium, patet si tunc meretur aliquid, facit se tunc dignum ad illud. Et cum mereri dicit simul actum merendi et dignitatem ad premium, patet quod si nunc non meretur, non facit se esse dignum ad premium; quia aliter peccator mereretur pro tempore quo esset in peccato premium sempiternum; quia multi sunt, qui dum peccant faciunt se esse expost dignos ad regnum Dei.
Ex istis videtur mihi quod nullus prescitus, in quantumcunque magna gracia fuerit secundum presentem iusticiam, meretur regnum vel graciam finalis perseverancie, sed aliquod bonum citra. Racio est quia nemo meretur aliquid, nisi habuerit ius ad illud: sed nullus prescitus habet ius ad regnum, cum tunc (iuxta conclusionem tercii capituli tractatus primi) haberet pro suo tempore ius in regno; ergo nullus prescitus meretur regnum: nemo enim se dignificat ad habendum quod Deus vult ut non habeat; cum omne ius creatum sit a iure, quod est divina volicio, extractum. Et ex eodem sequitur quod nullus predestinatus, quantumcunque graviter peccaverit secundum iniusticiam iam instantem, demeretur penam perpetuam; quia dignum non est, cuius contradictum placet Deo. Unccio ergo gracie predestinacionis, a qua nemo potest excidere, salvat omnem predestinatum, nec si peccat: sed omne meritum mercedis perpetue respicit finalem perseveranciam in bono vel obstinanciam in malo. Itaque nemo meretur mercedem perpetuam, nisi ut alterum istorum dat meriti conplementum. Unde, sicut conductus pro denario ex opere diurno, bene faciens usque ad primam et post ociando continue, non meretur denarium, sed eius privacionem; sic, secundum parabolam Salvatoris, est de merentibus mercedem perpetuam.
Et omnia allegata in oppositum intelligunt quod gratus vel peccans habet disposicionem qua continuata finaliter ita foret; ut sicut Petrus negando Christum habuit disposicionem qua continuata finaliter damnaretur, sic Iudas, quando receperat dona Christi, habuit, disposicionem in qua, perseverando finaliter salvaretur. Et patet per hoc quomodo sit dicendum de descripcione peccati mortalis et gracie etc.
Cap. III. Contra sentenciam ultime racionis per hoc quod omnis peccator univoce est homo cum iusto; ergo univoce habet corpus et animam cum iusto, et per idem omnia bona fortune; et per consequens est univoce dominus cum iusto.
Confirmatur primo per hoc quod sicut placet Deo quod iste homo sit, ita placet Deo quod habeat corpus et animam et omnia organa ac bona sibi accidentalia, et nihil placet deo nisi iustum; ergo iustum est quod habeat ista bona, et per consequens iustissimo titulo iuris occupat bona illa.
Similiter Deus vult quod iniustus, faciendo bona opera de genere, disponat se ad graciam; ergo Deus vult, quod habeat instrumenta taliter operandi. Antecedens patet per Lincolniensem, ubi supra, et Daniel. iv.24, ubi consulit Nabugodonosori infideli ut peccata sua elemosinis redimeret et iniquitates misericordiis pauperum. Sed constat quod tam sanctus propheta non ita consuleret, nec esset bonum aut placitum Deo sic fieri, nisi eciam foret iustum; ergo stat quod gravissimus peccator bene et iuste distribuat bona sua.
Similiter, cum mortali peccato stat donum caracteris, potestas clavium, et donum prophecie, ut patet de Balaam (Num. xxiv): cum ergo potestas utendi bonis temporalibus videatur maxime elongata a donis Dei gratuitis, videtur quod ista stat cum peccato mortali: et cum ista sit ius (ex dictis superius ), videtur esse possibile quod iniustus iuste occupat bona Dei; potissime cum comitancia gracie videtur accidentalis dominio, et nullum accidentale variat speciem: non ergo sufficit dicere quod Deus permittit talia, ut peccata, cum ex approbacione divina habet iniustus tam bona naturali quam fortune.
Hic oportet distingwere de habicione atque iusticia. Quamvis enim secundum Aristotelem et auctorem Sex Principiorum multiplices sint modi habendi, tres tamen sufficiunt pro presenti: naturalis, civilis, ac evangelica; et media habicio subdividitur ad sensus equivocos in habere civile verum et pretensum, ut dictum est tractatu primo, capitulo iii de iure. Primo modo habendi habent peccatores bona naturalia, et tamen non iuste simpliciter (ut patet superius) sed iniuste: secundo modo habendi, secundum utrumque membrum equivocum, habent potentatus seculi bona fortune. Sed tercio modo habendi, excellentissimo possibili, quoad genus, habent solum existentes in caritate vel gracia quidquid habent. Unde propter habictionem tam equivocam dicit veritas (Luc. xix.26, ut supra ) quod ab eo qui non habet, et quod habet auferetur per iustum; ubi plane patet distinccio modo dicta. Unde quam equivoce diceretur Petrus, tyrannice solum occupans dominium, ipsum habere, in comparacione ad Paulum qui iure hereditario habet suum; tam equivoce possident iustus et iniustus temporalia hic in via: et tamen necessitati sumus, post lapsum et multiplicationem peccati, sic loqui; cum Veritas (Math. xix.22) dicit de adolescente avaro, Erat enim multas habens possessiones.
Sed propter rationem absolutam ad proponenda, secunda distinccio de iusticia est notanda; quod aliquid est iustum active, et aliquid ab extrinseco vel passive. Primo modo solum est iustum quidquid habet in se virtutem iusticie formaliter: et hoc contingit dupliciter; vel quod ista iusticia sit essencia iusti, quomodo solus Deus potest esse iustus, vel quod ista iusticia sit accidens de genere qualitatis, et taliter sunt creature racionabiles existentes in gracia solum iuste. Secundo modo prime distinccionis est omnis creatura iusta, cum ens iustum et bonum simpliciter convertantur. Iusticia autem, naturaliter et per se consequens creaturam, est bonitas qua creatura conformatur voluntati primi principii.
Et fundari potest illud membrum distinccionis triplici racione: primo, per hoc quod Deus nichil diligit nisi iustum, sed diligit omnia que sunt (ut patet Sapient. xi.25), ergo omne ens est iustum: secundo, omne ens ordinatum a Deo esse, est iustum esse, (ut patet, tractatu primo, capitulo primo ), sed omnis creatura est ordinata a Deo esse, ergo omnem creaturam est iustum esse patet consequencia ex hoc quod omnis creature esse est essencia, et econtra: tercio omne opus procedens a creatura iusta simpliciter, secundum direccionem sue iusticie, est iustum, eciam si fuerit malum de genere (ut patet philosophis qui concedunt talia opera hominum virtuosa), ergo a pari vel maiori omne opus prime Iusticie, quod facit ad exemplar sue volencie, erit iustum. Dicat, quis qui scit racionem diversitatis quia revera ego nescio, nec estimo deum scire.
Unde, secundum Augustinum, nichil potest quoad essenciam esse Deo contrarium, cum oporteat omnia contraria habere esse contractum in genere secundum quod repugnant formaliter, ut album et nigrum sunt due forme que superaddunt essenciam; sed in Deo omne intrinsecum est purum esse, ergo nichil intrinsecum Deo potest esse alicui contrarium: minor patet per Augustinum (septimo de Trinitate), in Deo esse iustum, bonum, sapientem, etc., non est unum formale superadditum essencie sed esse Deum vel divina essencia. Cum ergo nichil, in quantum est ens, repugnat alteri (quia sic quodlibet repugnaret cuilibet), sequitur quod primo pure esse, quoad sua intrinseca, nichil poterit repugnare; aliter enim non adhereret sibi universitas creata, tamquam accidens ad subiectum.
Ideo quod dictum est tractatu primo, capitulo v, quod leges createrepugnant legi Dei; hoc est, secundum mandata et ordinem quem creaturis instituit, quem ordinem creatura racionalis nititur dirrumpere vel ab ipso deficere; et non quoad divinam essenciam.
Et ex ista consideracione concludit philosophus (primo Phisicorum) quod materie prime nichil potest esse contrarium, cum non sit quale nec quantum nec aliquid aliorum encium (septimo Metaphysice).
Ex istis patet quod nulla creatura potest esse iniusta nisi per accidens; et itaoportet illi iniusticie vel peccato subesse quandam essenciam, qua, ex conformitate divini beneplaciti, sit iustum esse.
Ex premissis conceditur quod iustus et iniustus, quantum ad essenciam vel naturam attinet, sunt univoce homines et sic iusti. Unde sicut omnis natura mala est bona (ut patet Enchiridion 9), sic omnis natura iniusta est iusta; quia iniustum active est iustum passive, de quanto est opus prime Iusticie: et ita conceditur quod tam iustus quam iniustus habet, secundum primam existenciam creature, univoce tam corpus quam animam, cum quolibet alio naturali: verumtamen, quod iniusto deficit perfeccio secunda in talibus, ideo, secundum perfeccionem secundam, non dicuntur iustus et iniustus habere talia nisi equivoce; cum, iuxta dicta superius, omnia bona quoad perfeccionem secundam sunt perdita sic iniusto, et sic habicio caritativa vel evangelica, que est perfectissima, sibi deest. Unde, sicut iusto deest instrumentum vel aliud bonum fortune (licet habeat in eo civilitatem), dum deficit quoad usum; sic iniusto deest quidquid habuerit, dum non tunc utitur sed abutitur quocunque quod occupat: hinc vere et philosophice dicit Ieronimus (capitulo ultimo, Epistola ad Paulinum): Avaro, inquit, deest tam quod habet quam quod non habet.
Et patet in principali argumento quod non sequitur quod iniustus univoce est habens bona naturalia cum iusto, igitur et univoce dominus cum iusto; quia dominium dicit perfeccionem secundam fundatam in gracia, que cum deest iniusto, et verum dominium sibi deest. Et sic quandocunque ascribitur tali super extrinseco dominium sive regnacio, subintelligendum est usurpative falsum et pretensum dominium.
Ad secundum conceditur quod omnis iniustus de divino beneplacito habet quidquid est iustum quod habeat (ut patet tractatu primo, capitulo i.), et sic ipse cum omnibus bonis suis est iustus passive vel iusticia naturali. Sed cum, loco perfeccionis secunde, habeat iniusticiam, patet quod non iustissimo titulo, sed debilissimo occupat illa bona. Et patet quod ille fucus sophisticus non inpugnat veritatem in principio assumptam, cum idem limitatum est ad primam iusticiam sine permixta iniusticia loco perfeccionis secunde. Cum enim quelibet creatura racionalis habeat potestatem datam sibi ad habendum, optimo modo habendi in genere, quidquid habet; patet quod est multum culpandus si abutitur sua potestate, quiescendo in habicione pure naturali, ut habent ligna vel lapides aut alie creature insensibiles bona sua. Insuper si quiescit contentatus de habicione civili, non impetrando a Domino capitali bona gracie et glorie quibus hec bona adiacent, secundum cartham vel inscripcionem securissimam libro vite (ut loquitur Veritas, Luc. x.20) indubie est damnandus. Et pertinenter confirmando istam sentenciam dicit Veritas (Math. v.20): Nisi, inquit, habundaverit iusticia vestra plus quam scribarum et Phariseorum, non intrabitis regnum celorum. Ubi patet primo quod Pharisei sunt iusti naturaliter sive passive qui tamen non dubie sunt iniusti, nam (sicud notat Crisostomus) nichil habundat super iusticiam non existentem. Patet secundo contra mundanos, quod non sufficit ad beatitudinem hec naturalis iusticia, vel civilis; sed oportet superaddere, sub pena damnacionis perpetue, iusticiam evangelicam vel moralem. Unde Lincolniensis super isto textu distinguit de triplici iusticia, scilicet naturali que consequitur ad ens; pollitica, super tradicionibus hominum stabilita, cuius iusticia solummodo infuit Phariseis; ewangelica vel morali, que simpliciter excludit omnem iniusticiam in subiecto.
Notandum tamen quod nullum est civile dominium, nisi in iusticia ewangelica sit fundatum; ideo peccans mortaliter non habet dominium pocius quam virgo perpetua habet paternitatem carnalem, quia deficit fundamentum in quo huiusmodi relacio fundaretur: unde illud dominium quia non est sicut tamen sunt corpus et anima; ideo non est iustum. Et patet quod iustum est quod iniustus habeat bona nature, que non possidet sed habet simplici dacione. Et si aper de silva exhinc concluserit quod iuste sit dominus eorundem, patet cuicunque pastori ovium, quomodo propter ineptiam sit vulpecula capienda: nam lapis habet iuste omnia que sunt sua; iniustus habet, iusto ex conductu, equum proximi; sicut dampnatus habet iuste penam perpetuam, quia utrobique ex beneplacito Dei sui; et tamen nullus eorum est dominus dati sui, quia ad dominium requiritur Dei donacio.
Ad aliud conceditur conclusio prima, supposito facto; nam Deus movet et iuvat peccatorem ad faciendum opera bona de genere, et placet sibi de omni actu vel habitudine positiva quam peccator habuerit, sicut omne tale, secundum Lincolniensem, est donum Dei. Sed eo ipso quod peccatum mortale fuerit concomitans quodcunque peccans fecerit, est abusus et deficere, quod Deus non approbat, sed permittit. Et sic concordande sunt Scripture (Osee viii.4), Ipsi regnaverunt et non ex me scilicet secundum illud deficere vel abusum; et Iob xxxiv.30, ipse fecit regnare ippocritam propter peccata populi, approbando (scilicet) omne esse primum exterii positivi non autem esse secundum vel defectum. Primum est iusta punicio vel profectus; non autem approbat quod aliquis tyranniset. Et considerandum, quod abutentes bonis domini per peccatum exercent actus bonos de genere sed malos moraliter circa illa, ut comedendo, se tegendo, et distribuendo, cum sibi similibus: et substancias omnium actuum, cum bonis que inde proveniunt, vult et ordinat Deus; sed non vult quod sapiendo abusum deficiatis a virtute, sicut dictum est tractatu primo, capitulo quinto de legibus iniquis. Sed deficit cuilibet vicioso dominium et habicio cuiuscunque distantis, circa quod non exercet actus huiusmodi positivos; ita quod nichil habet de bonis fortune nisi quod est sibi presens in exercicio (licet false fingatur dominus terrarum vel bonorum multum distancium), et in hoc differt ab amplo dominio ewangelico, quod propter sui spiritualitatem terminatur ad quemlibet punctum mundi.
De Nabugodonosore, quem doctores credunt verisimilter de numero salvandorum, dicitur quod eius bona opera de genere causaverunt in eum penitenciam salutarem; et in quocunque salvando vel damnando, aliquo septem dictorum modorum proficiunt: et sic Deus approbat substanciam actus, quem homo peccando exercet circa bona aliena. Sed absit ex illo inferre quod sit dominus bonorum huiusmodi, vel quod iuste moraliter exerceat illos actus; cum stat hominem facere bonum utile, cuius esse primum Deus acceptat, ut actum bestie, non merendo. Unde correspondenter ad loicam moralium conceditur quod iniustus, exercitans se in opere bono de genere, facit quod debet; ymmo, cum habet multas bonas circumstancias in genere, facit iuste naturaliter sicut debet. Sed quia deficit sibi iusticia moralis ideo facit quidquid fecerit ut non debet, quia iniuste moraliter. Multis ergo modis facit iuste et iniuste, sed quia offendit in uno factus est omnium reus; licet in casu multum proderit sibi et aliis, sicut philosophi loquuntur de vicioso disponente se, per opera bona de genere, ad virtutem. Talis enim bene facit bonum, sed non virtuose, quousque habuerit habitum.
Ad aliud conceditur assumptum sicut conclusio, scilicet quod donum caracteris, donum prophetandi, et potestas utendi clavibus cum peccato mortali stat: sed absit ex hoc concludere quod stat iniustum simul uti cum iusticia bonis Dei, cum eo ipso quod sit peccans, intromittat se de aliquo operando vel pausando; quo racione comitancie peccati, sua abutitur potestate ad modum loquendi apostoli, 1 Cor. ix.18.
Sed est notandum quod, licet exercens potestatem ordinis vel iurisdictionis peccet mortaliter, tamen Deus, in cuius nomine ministrat, supplet quod capacibus proficiat, ac si iustus uteretur debite potestate; excepto quod in abutente meritum personale subtrahitur. Et patet quod iniustus non debet exequi officium in mortali sed confitendo in gracia ministrare; quod si in culpa facit bonum opus de genere, contingit (ut supra dictum est) quod sibi proderit et alii mereantur, licet minus bene faciendo quam iustus iniuriatur cuilibet fratri suo, quem iniuste iudicat, licet sentencia sit iusta.
Sed, redeundo ad propositum, conceditur esse possibile quod iniustus habeat cum hoc eternam Dei voluntatem, que est ius efficacissimum, ad regnandum beatifice, quam voluntatem non potest amittere; sicut nec graciam predestinacionis, que exinde sequitur: et sic patet quod non sequitur: nunc habeo ius ad regnum sive dominium, ergo iustum est quod nunc dominer sive regnem; sed satis est quod suo tempore habeam illud dominium. Quilibet enim homo habet naturaliter potestatem creatam (que est liberum arbitrium) secundum quam dominari poterit toti mundo; nec tamenex ista potestate sequitur ius regnandi. Ideo, preter istam potestatem, oportet superaddere aliam, que sit ius creatum a iure eterno extractum: quam inpossibile est quod simul cum mortali, et per consequens cum iniusticia, habeat ius ad dandum; unde, per adventum peccati mortalis, donum Dei desinit esse peccanti donum, eo quod ut sic perdit datum. Sicut habens iure humano ius perpetuum pro se et suis post forefacturam perdit illud dominium, licet ad tempus habeat eius usum; multo magis existens in gracia, secundum quam potest in persona propria gaudere perpetuo hereditate regni et cuiuslibet partis mundi, et decidens in peccatum, cui repugnat usus cuiuslibet usibilis, perdit quodcunque quod prius habuerit; licet habicione naturali inperfecta habeat equivoce multa bona: et sic gracia non est inpertinens sed fundamentum dominii. Sicut naturalis potencia et actus procreandi preter extrema principiant paternitatem; sic, inquam, gracia requiritur ad usum, et per consequens ad omne verum dominium.
Cap. IV. Sed quia pauci mundani consenciunt huic sentencie contentati de iure humano vulgariter accepto; unde se habet probare quod nec testium deposicio nec iudicis sentenciacio nec corporalis possessio, sicut nec descensus hereditarius nec commutacio nec humana donacio, confert homini sine gracia dominium vel ius ad aliquid, nec omnia ista simul.
Quoad primum palam sequitur quod officium testium est testificari veritatem iusticie delitentis, que si non prefuerit constat quod deposicio testium est falsa; et cum nullum falsum probat verum, sicut nec illud quod non habet existenciam quidquam causat, palam sequitur quod testium deposicio non confert ius, sed ius prius latens dilucidat, supposito per possibile veritatis deposicione. Et illa est sentencia Augustini (Epistola 37) sub his verbis Hec tolleratur iniquitas male habencium, et quedam inter eos iura constituuntur que appellantur civilia; non quod hinc fiat, ut bene utentes sint, sed ut male utentes minus molesti sint: donec fideles et pii, quorum vere sunt omnia, perveniant ad illam civitatem ubi hereditas eternitas est. Unde habetur quod non sequitur: Iura humana adiudicant Petro b. usibile, ergo non iniuste; cum non ex iure humano sit usus licitus.
Item quero a politico si sequitur: Testes deponunt pro iure Petri ad b. usibile, ergo Petrus habet ius ad illud usibile; si conceditur oportet per idem concedere quod idem testes vel alii alias deponentes oppositum, sine variacione pertinenti ex parte rei, extinguunt illud ius et suscitent ius novum: quod est inpossibile, cum origo iuris sit voluntas divina, que non variando consequitur tam inconstantem testificacionem creature peccabilis; ymmo, cum tunc sequeretur contradictio quod Petrus habet ius et non habet ius. Patet quod nemo non blasfemans ad tantum extollit testes creatos, quod si quidquid deponunttunc est verum; cum hoc asserere esset deificare creaturam peccabilem, et contra Scripturam sacram (Math. xxvi.60) dicentem quod venerunt duo falsi testes in Christum et quod non fuit conveniens eorum testimonium. Et idem patet de sacerdotibus accusantibus Susannam (Dan. xiii)
Cum ergo omnis creatura racionalis citra Christum poterit deflecti a veritate, dicendum videtur quod de nulla tali sequitur: Ista deponendo sic asserit, ergo verum. Quo habito, patet quod ante deposicionem requiritur iusticia ad hoc, quod iuste deponatur vel sentenciatur pro depositorio: quia tamen ista deposicio non sufficit pro iure fundando (ut ostensum est), patet quod oportet causam completam superaddere; que non est fingibilis, nisi ponatur approbacio ac iudicium capitalis domini, qui est Deus.
Confirmatur: Deus non potest in aliquo tali actu deposicionis sive iudicii esse neuter; cum necessario in omni accione creata prevenit quamlibet creaturam; ergo, si testes vel iudex deponit aut sentenciat iuridice, Deus prius testatur et sentenciat illud idem. Si ergo ex testimonio vel iudicio creature acquiritur ius homini, multo magis ergo ex testimonio vel iudicio Creatoris. Cum ergo in Deo oportet ista precedere, nec licet fingere quod non sufficiat plenum ius, nisi homo suppleverit: patet quod, ante omnem iusticiam decisam per homines, habet quicunque pro quo iuste iudicatur, plenam iusticiam quo ad Deum. Et patet quod in placitis, ubicunque fertur iustum iudicium, non sunt terreni iudices nisi organa Dei ad promulgandum eius sentenciam; nec propter eorum dicere est quoad placitantis iusticiam plus vel minus: cum ergo non sit possibile Deum testificari vel sentenciare pro iure cuiusquam, nisi sit iustum quod illud habeat; patet primo quod deposicione testium non acquiritur ius homini, nisi iusto. Stat autem in hoc racio: per humanam probacionem non acquiritur, nisi Deus prius iustificet; sed Deus non iusticiat pro iniusto, ergo nec creatura iuste iudicat pro iniusto.
Iterum, nemo dat quod non habet, sed nec testes nec iudices civiles habent ius civilitatis ad bonum quod iudicant, ergo non dant ius illi pro quo iudicant. Argumentum patet per hoc quod Deus non posset dare formas ad existenciam creature nisi penes se haberet exemplaria, que alii nominant Ydeas, alii esse intelligibile creature quod est idem essencialiter cum producto; ergo multo magis creatura non potest quidquam dare alteri nisi ipsum prius habuerit. Illud est planum de quocunque fortune bono quod adiacet et non inheret datorio, et de quocunque bono inherente: nichil dat alteri talem formam, nisi consimilem habeat vel excellencius in virtute; ut nichil dat alteri esse calidum, nisi fuerit calidum formaliter vel virtualiter; ut noscunt philosophi et theologi concedentes quod minister Christi non dat alteri graciam vel donum spiritus, licet per suum ministerium habeat illud donum. Sed solum Deus dat huiusmodi illud donum spirituale: et minor argumenti patet ex hoc quod civilitas domini repugnat, ut ex equo convincetur multis. Ideo indubie testes, adducti ad testificandum de iure alterius, non testarentur contra se ipsos, si eis prius ius incumberet; non ergo dant ius, licet faciant quod aliis fiat notum. Istud confirmatur ex sentencia sepe dicta, quod non est possibile creaturam iuste conferre quidquam, nisi prius naturaliter sit iustum quod habeat (quia, deficiente recta causa, collacio creature non est iusta); et per consequens Deus prius plene donat: quoniam non sine causa utitur Scriptura verbo ministrandi vel communicandi in dacione huiusmodi ministeriali (ut patet, 2 Cor. iii.8, 9, Gal. vi.6, et alibi in multis locis); potest autem istud specialiter confirmari per hoc quod omnis potestas est libera nature racionalis ad perficiendum ordinem universi; cum ergo a solo Deo potest natura racionalis habere talem potenciam, patet quod solum a Deo potest habere huiusmodi potestatem: quis ergo posset tribuere homini interiori libertatem arbitrii? Indubie solus Deus, qui potest illabi anime. Et ista est conclusio sancti Pauli (Rom. xiii.1) sic dicentis: Non est, inquit, potestas nisi a Deo. Et patet quod iudex terrenus non plus revocat qui mittit vel dat alteri potestatem, quam episcopus dat sacerdoti clavium graciam vel cetera dona Deo appropriata, quomodocunque emuli Scipture locuti fuerint.
Ex isto patet quod ius sive iusticia vendi non poterit: nam omne ius fundatur in volicione divina supra potenciam creature; nullum tale est peccunia emibile; ergo conclusio: unde tantum videntur peccare, qui peccunia mercantur iusticias vel aput iudices seu testes, sicut Simon qui voluit emere Spiritum sanctum peccunia; quia utrobique supponitur divinam volicionem trahi consequenter ad contractus eciam illicitos; quod tamen sequeretur, si homines darent dominia; ideo patet quod dominium est speciale donum Dei fundatum in gracia. Unde signanter dicit Sciptura (Gen. xxv.31) quod Iacob dixit Esau quod non venderet ius primogeniture sed primogenita.
Ex istis colligitur, cum omnis potestas a solo Deo tribuitur, et ius, quod est proxima racio utendi donario, cum precedit omnem usum (ut patet ex dictis), a solo Deo donatur; sequitur quod ministerialis donacio creature presupponit donacionem Dei secundum illa iura que solum convenit Deo dare; et cum Deus non donat nisi grato, palam sequitur quod dominium presupponit dominum esse gratum; et cum iudex sentencians presupponit sentenciam ferendam esse probatam per testimonium Trinitatis, patet quod ipse non dat sed declarat decisum dominium:
et multo magis possessio iusta presupponit rem, de qua capitur possessio, esse possidentis, quia aliter indubie esset intrusio usurpata: unde ridiculum est credere quod pedum posicio vel alii ritus in persona occupantis vel sui procuratoris facti in facie eccelsie, iustificet sine prima gracia usum suum; et per idem nullum trium sequencium.
Si enim successio hereditaria, sine precedente gracia, daret verum dominium, tunc tale dominium foret pure naturale, forisfactura non inpedibile; consequens contra racionem civilis dominii. Si enim forisfactura contra terrenum dominium sine emenda precludit civile dominium, multo magis gravior forisfactura erga Dominum capitalem, cuiusmodi forisfactura consequitur ad omne mortale peccatum; et per consequens omnis peccans mortaliter est indispositus ad civiliter dominandum. Istud patet ex dictis tractatu primo, capitulo v., ubi ostenditur quod omnis peccans mortaliter est in Deum suum falsissimus conspirator; quia facit servos Dei sui, cui iuravit fidelitatem, insurgere contra illum.
Et potest aliter confirmari tripliciter: primo per hoc quod quilibet usurpans sibi quod regi suo est proprium, ut sic, est traditor regis sui; ergo multo magis quilibet usurpans sibi quod soli Deo potest competere, est, ut sic, traditor Dei sui: hoc facit quilibet superbus et per consequens quilibet peccans mortaliter; ergo omnis peccans mortaliter est traditor Dei sui. Minor patet ex hoc quod omnis superbus negat obedienciam Deo suo. Cum ergo soli Deo potest competere dominium, sine hoc quod sit superiori subiectus, sequitur quod omnis superbus, quantum in se est, usurpat regalia que soli Deo possunt competere.
Similiter omnis superbus habet peccatum sibi dominans, ut dicit apostolus (Rom. v.17, ubi dicit peccatum regnare); sed nullum peccatum est servus subordinatus Deo; ergo omnis superbus, diffidendo domino, subicit se domino directe opposito: et per consequens non est iustum pro tunc quod quidquam possideat iure Dei: ymmo, quantum in se est, supponit Deum servituti peccati; cum indubie Deus serviret peccato in qualibet diffidencia qua peccator, recedendo a Deo, coniungitur peccato iusticie Dei opposito, nisi omnipotencia Dei eo ipso ipsum puniret, faciendo eum debite pati penam. Aliter enim Deus sustentaret servum inimici et non suum, sine iusta vindicacione, quod si esset, Deus indubie serviret; et patet quod omnis superbus est traditor domini sui: nec tollit, quod Deus non potest servire peccato vel dimittere peccatum aliquod inpunitum (ut patet tractatu primo, capitulo secundo); quia, quomodcunque culpabiliter facit aliquid unde dominus traderetur, nisi dominus prudenti potencia obviaret, est plenus traditor, cum non stat per eum, quominus illa malicia non sequatur.
Similiter, quilibet iniuste occidens servum domini portantem eius similitatem et representantem personam domini in fungendo officio sic credito, forisfacit: sic est de quolibet peccante post graciam; ergo secundum legem Dei perdit dominium, si quod habuit existens in gracia. Minor patet ex hoc, quod nimis realiter occidit se ipsum, eo quod peccatum separat Deum ab anima, qui prius per graciam fuerat eius vita (et tunc fuit ad similitudinem Dei sui, adherendo sibi per graciam et serviendo sibi ministerio dignissimo quoad genus); ergo, etc.
Unde notet homo causas in iure humano, quando quis forisfacit vel sit puniendus ultimo supplicio: videbit quod peccator incidit in illas causas realius quoad Deum; ut committendo, quantum in se est, crimen lese regie magestatis, conspiracionem in mortem, degradacionem principis regum terre, in regalie usurpacione, iniustissima occisione, enormissima fornicacione, et tocius rei publice iniuriacione; et sic de aliis causis polliticis in lege Dei originaliter exemplatis. Unde nimis exorbitant theologi, dicentes quia tales sentencie non sunt vere de virtute sermonis; quia indubie quicunque concedit dominium Dei super qualibet creatura et servicium creature ad Deum, habet concedere consequenter quod recitata delicta tanto realius insunt peccanti in Deum quam peccanti in terrenum dominum, quanto Deus est verior dominus.
Unde politici, propter nutricionem sensus tenebrati in sensibilibus, non considerant divinum dominium nec eius servicium, sed statim auditis hiis verbis applicant dominium et servicium factum homini; idem enim tamquam bestiales solum considerant.
Alii dicunt quod misericordia et gracia Dei exigunt quod remittat iniurias, et quod non ita rigide puniat adversarios ut homo. Revera verum capitur quoad primum: cum aliter Deus anichilaret omnem peccantem eo ipso quod peccaret; quod indubie non potest facere, ideo non potest nisi misericorditer punire: sicut nec potest restituere peccatorem ad prius dominium a quo iuste decidit per peccatum, nisi faciendo sibi magnam graciam; et per consequens requiritur ad condonacionem delicti vel restitucionem dominii magna gracia in forisfaciente taliter restituto. Et hoc est quod intenditur. Sed quoad secundam partem, indubie Deus punit gravissime prevaricantes tam pena dampni quam pena sensus, ut patet tractatu primo, capitulo ii. Ideo dicit apostolus contra taliter fabulantes, Rom. xi.22: Vide, inquit, bonitatem et severitatem: indubie non potest Deus dimittere aliquam prevaricacionem in regno suo que non ad regulam sit punita.
Nec valet tercia ficcio in illa materia, quod iustum esset peccatores privari dominiis, sed oportet prius illos convinci probato delicto. Sic autem loquentes non considerant quod Oculi Domini plus sunt lucidiores sole, circumspicientes omnes vias hominum, sicut Ecclesiastici xxiii.28, dicitur contra tales. Non est enim sibi necessaria probacio testium, cum eternaliter scit quidquid est in homine, et adintra iudicat penam cuiuscunque delinquentis eterno iudicio quod non potest infringi vel revocari ab aliquo: sed eo ipso quo terrenus dominus forisfacit, privatur dominio quoad Deum; licet ex gracia sua permittat eum abuti donatis, si forte voluerit converti: verumtamen multo misericordius agit cum multis a quibus subtrahit abusum temporalium et infligit penas sensibiles; quia hoc est signum dileccionis divine, quod apponit curam castigandi, et non permittit desperatum in viciorum voragine profundari, iuxta vocem Apocal. iii.19: Ego quos amo arguo et castigo.
Ergo istis refellitur quarta cecitas mundanorum putancium quod sufficit habere pretensa dominia in facie ecclesie militantis; in tantum quidem quod politici asserunt nimis heretice quod, si ecclesia adiudicat cuiquam aliquod bonum ecclesiasticum vel aliquod temporale, tunc est iustum quod habeat illud bonum; quod indubie, si esset verum, destrueret ex integro fidem catholicam: cum certum sit quod stat cum iudicio ecclesie iniquitas ex parte persone pro qua iudicatur, ex parte testium vel iudicis, et utrobique propter discordiam iuri primo, quod non foret maius ius quam in quantumcunque tyrannice occupante; ut, si testes false deponunt, vel iudex corporeus per cautelam Deo odibilem sentenciat, vel tercio si sentenciat pro aliquo tamquam digno quem Deus non approbat, non licet catholico dubitare quin nullo tali iudicio legitime, sed damnande, quicunque fuerit iniustus occupat bona Dei. Et patet quam periculosum est secularibus negociis implicari; et utinam ecclesiastici nostri temporis purgarent oculos mentis ad videndum errorem illius argucie: Iudex secularis vel ecclesiasticus adiudicat mihi hoc bonum vel beneficium; ergo iustum est quod illud possideam. Sine dubli oportet requirere ius ulterius quoad Deum, quod non sit nisi avariciam declinando, etc.
Cap. V. Consequenter faciam alias tres raciones que quietant aliquos ad probandum conclusionem primo propositam;
primo sic: Eo ipso quo quis est in mortali peccato, habet primam legem sibi contrariam; et eo ipso quod sic, non occupat nisi iniuste; ergo eo ipso quo quis est in mortali peccato, non habet protunc iustum dominium alicuius. Maior patet ex dicto Salvatoris (Math. v.25): Esto consenciens adversario tuo cito dum es in via cum ipso (ut exponitur tractatu primo, capitulo v.): patet ergo quod omnis peccator habet legem, que est prima iusticia, adversantem; et cum illa non potest esse in uno consenciens homini, in alio contra illum (cum sit sapiencia odiens duplicitatem, et nihil amans vel odiens nisi ex integro), sequitur quod iniustus, in omni quod occupat, habet legem sibi contrariam; et cum illa sit lex simpliciter, penes cuius dampnacionem vel approbacionem debet attendi quodcunque aliud illegitimum vel legale, videtur quod omnis peccator, habens illam legem utrobique sibi adversarium, facit illegaliter quidquid facit.
Istud patet noscenti quomodo Deus non potest concordare cum homine pro uno peccato, cum hoc quod aliud remaneat irremissum; quia non concordat vel remittit nisi ex integro, eo quod gracia repugnat cuicunque peccato mortali: et exhinc dicunt doctores quod sicut virtutes, sic et vicia stant connexa. Unde Iacobi capitulo ii.10 dicitur, Qui offendit in uno factus est omnium reus: quia, da quippe, conveniat mandato de dileccione Dei, cum hoc tamen quod non conveniat mandato de dileccione proximi, vel econtra; si Petrus offendat in altero istorum mandatorum, peccat mortaliter, et per consequens iniuriatur Deo et cuilibet proximo, et per consequens nullum diligit sicut debet illud diligere (declaratum est tractatu primo, capitulo secundo): ymmo descendendo specialiter patet, si quis offendat in aliquo mandatorum, peccat, iniuste ac furtive auferendo bona proximi, que tamen connexio videtur maxime elongata. Nam eo ipso quod quis iniuste, invito vel ignorante domino, capit bona aliena, furtum commitit vel latrocinium: cum ergo omnis iniustus iniuste capit bona corporis sui ac bona fortuita, que omnia sunt cuiuscunque iusti (ut post ostenditur); et constat quod ipso non consenciente, cum tunc peccaret, et eciam ignorante: ergo rapit quecunque bona huiusmodi vel furatur: et per idem cupiendo, cum comitancia illius peccati, quod omnia bona mundi sint sicut non esse debent, abutitur cuiuslibet proximi; cum omnis conplacencia inordinata de natura corporea est abusus, dicta volicio est conplacencia inordinata de omni natura corporea, ergo volicio est abusus. Debet enim habere conplacenciam serviendo Deo in caritate; sed modo placet sibi, serviendo peccato contra Deum, ergo conplacencia inordinata: et patet quod quilibet vocatus usus iniustus realiter est abusus; sed de isto postmodum.
Item, de racione domini, ut huius, est quod suo preficiatur servienti: sed iniustus ut sic non preficitur temporalibus, sed eius servienti subicitur, ergo non est dominus eorundem. Maior patet ex descriptione dominii, cum aliter quelibet creatura indifferenter dominaretur cuilibet. Et minor patet ex hoc quod omnis peccator voluntarie prefert, in suo amore, bono eterno bonum aliquod temporale, et, eo ipso quod sic, servit huiusmodi temporali, quia subicit se secundum supremam potenciam, scilicet volitivam; ergo, etc. Argumentum declaratum est superius, tractatu primo, capitulo quinto, de modo temptacionis et superacionis hominis ad peccandum, quomodo est propter adherenciam ad bonum conmutabile et declinanciam ab inflexibili veritate. Ex quo plane patet (cum bonum temporale ad tantum damnificat abutentem et trahit ipsum, secundum supremam potenciam, ad gradum infimum) quod non pocius servit tunc homini quam servus qui dominum suum prosterneret et in lacum traheret per capillos.
Et hinc vere dicunt doctores quod quidquid homo magis dilexerit, illud constituit deum suum et bonum ad cuius cultum principaliter intuetuer; et hoc dissonat in uno sermone. Et patet quam philosophice dicit ille divinus Philosophus, veritas in abstracto (Luc. xvi.13), Nemo potest univoce Deo servire et mammone. Et suus discipulus conqueritur (Rom. i.25) quod philosophi perversi a Deo ad mundum servierunt pocius creature quam Creatori. Et sic intelligendus est Augustinus, epistola xxxvii superius allegata, quod Peccunia tanto verius habetur a bonis quanto minus amatur ab eisdem. Patet eciam quomodo intelligendi sunt doctores, dicentes quod ydolatria consequitur ad omne peccatum; quia, eo ipso quod quis peccat peccato mundi, carnis, sive dyaboli, prefert in sua affeccione bonum temporale, cuius habet simulacrum vel fantasiam, bono incommutabili, supra omnem fantasiam intelligibili, ut ostendit Augustinus in De vera Religione xiv. et Confessionibus similiter, unde, propter dictam connexionem peccatorum adinvicem et servitutem qua peccator superatus servit pocius creature quam Deo, dicit beatus ewangelista pro finali conclusione, concludente sufficienter totam regulam Christianam, Filioli mei custodite vos a simulacris (Prima Ioh. ultimo). Nec dubium alicui philosopho de ista sentencia, qui admittit Scripturam sacram vel racionem philosophicam sine protervia. Omnis enim peccator constituit creaturam, quam plus Deo vero diligit, deum suum, quod est ydolatrare. Nec refert ad hoc, sive sit argentum sive aurum que sunt simulacra avarorum, sive corpus proprium quod est simulacra carnalium, cum gracia illius voluptuose fovendi: offendunt divinum mandatum, quod est signum infallibile prestancioris amoris sine fantasia honoris mundani que omnia sunt connexa et indubie inficiunt fidem et quodlibet preceptorum. Patet ergo quod omnis iniustus caret vero dominio cuiuscunque creature: nam potissime dominaretur suo proprio corpori; sed illi subicitur serviliter superatus; ergo, etc.
Confirmatur universaliter per hoc quod Omnis qui facit peccatum servus est peccati iuxta vocem Veritatis, Joh.viii, 34; sed omne peccatum est inferior servis, quia minus ens quam aliqua creatura, ergo omnis peccator degradat se ad serviendum inferiori quam aliqua creature: et cum dominus, in quantum huiusmodi, prefeccionem significat, sequitur quod peccator, ut huiusmodi, nulli creature proprie dominatur; sed virtuosus, dominans omni generi peccatorum, multo magis dominatur omni peccatori, cui peccata singula dominatur. Unde dominus Armachanus, qui tractavit istam materiam usque ad fundamentum, in capitulo quarto, libro quarto de Pauperie Salvatoris, sic ait: Cum, inquit, dominus a domo, cui debet preesse, dicitur, patet, cum peccator non sic presit sed subsit domui, et aliis rebus ab eo iniuste detentis, vere servus et non dominus est censendus. Et patet responsio ad questionem politicam, qua queritur quid requiritur ad hoc quod quis sit dominus alicuius, cum existencia extrinsecorum non sufficit, et (ut probatum est capitulo proximo) iuducia et ritus vel opiniones hominum non pertinent; ideo oportet et sufficit extremis superaddere virtutem dominativi mediante qua serviat Deo, et tunc indubie serviunt sibi inferiora creata singula.
Iterum, iuxta sentenciam sepe tactam, omne dominium hominis naturale vel civile est principaliter a Deo collatum homini pro reddendo Deo continue servicio debito, eterno consilio suo stabilito; sed eo ipso quo quis omittendo vel committendo peccat mortaliter, subtrahit a capitali domino dictum servicium et per consequens forisfacit; ergo eo ipso quo quis peccat mortaliter, est de iure privandus quocunque domino: sed cum in Deo non sit probacio vel conviccio expectanda (iuxta dicta proximo capitulo), sequitur quod omnis peccator statim privatur vero domino. Si enim finis gracia cuius confertur dominium, qui mensurat media, sit subtractus, tunc et media ab isto essencialiter dependencia; ut si do tibi decem marcas ad finem ut servias mihi, tamquam per se causam, patet quod si subtrahis servicium et ego plene sciam atque sufficiam, racionabiliter subtraham collatum dominium. Et super isto fundantur multa iura regni Anglie de forisfactura, de preexita licencia capitalis domini, et de excepto servicio capitalibus dominis debite consueto. Nec dubitat theologus de asserto secundum quamlibet eius particulam. Deus enim naturali instinctu mandavit homini ut sibi serviret correspondenter ad suum dominium: nec potest cum debito illius servicii dispensare, cum fundatur in Scriptura et lege incommutabili; quia aliter homo posset esse exutus ne teneretur Deum diligere vel facere sicut debet.
Confirmatur per hoc quod nullum civile dominium est iustum simpliciter, nisi in naturali dominio sit fundatum; sed nemo habet naturale dominium pro tempore quo peccat mortaliter; ergo nec civile dominium iustum simpliciter. Minor patet ex facto iudicis summe iusti, qui expulit primum hominem de paradiso post peccatum (Gen. iii.23,24): et cum perante dominatus fuit paradiso (ut patet tractatu primo, capitulo secundo), patet quod iniuste sic fecisset, nisi homo naturale dominium perdidisset; eo quod non potest punire nisi racione peccati: ergo, cum eadem sit racio de quolibet peccante mortaliter, sequitur quod naturale dominium sit incompossibile cum peccato mortali. Et maior argumenti potest suaderi tripliciter,
primo ex facto summi iudicis expellentis Adam occupantem paradisum racione peccati, quod non iuste fecisset si tunc habuisset dominium civile in eodem; ergo cum eadem sit racio de quolibet peccante mortaliter, sequitur probandum: si enim conquestus vel sola occupacio rei que prius non est proprium alicui, facit civilem iusticiam, subiecta gracia, non est fingendum quin Adam post peccatum habuit verum dominium de paradiso.
Similiter Adam vel aliquis de filiis suis post expulsionem habuit verum dominium in valle miserie; ergo aliqua fuit causa incepcionis veri dominii: et cum nuda occupacio non sufficit, relinquitur quod restitucio naturalis dominii post datam graciam penitenti (ut tangitur tractatu primo, secundo capitulo). Sicut ergo omnis forma artificialis presupponit naturalem, sicut et ars creature presupponit artem Dei; sic omne artificiale dominium presupponit naturale dominium, tamquam necessarium fundamentum. Aliter enim non posset iustificari quomodo civilia dominia forent iusta originaliter; ut capto primo civili dominio, cum ipsum non fuit iustum ex sola ordinacione hominum (cum homines ideo ordinant, quia iustum), relinquitur quod Deus prius iustificet; quod tamen non potest facere, nisi dando graciam et dominium naturale: relinquitur ergo eius necessitas ad humanum.
Tercio confirmatur per deducciones ad inconveniens; ponendo quod Petrus in gracia habeat solum naturale dominium ad a usibile, et Paulus iniustus habeat solum civile dominium in eodem; et conveniat utrique simul necessitas utendi a usibili usibus inconpossibilibus: tunc queritur utrum Linus politicus iuste iudicaret pro Petro vel pro Paulo quoad datus usus, post plenam noticiam iuris utriusque. Et videtur tripliciter quod pro Petro; primo quia Petrus habet ius auctorisatum a Deo et Paulus solum ab homine; ergo ius Petri est longe uberius: secundo manifesta foret blasphemia dicere quod Iudex iustissimus subtraheret a suo pio servitore posito in ultimata necessitate, auctoritatem sive licenciam utendi bonis domini cui servit tam sedule, et dare suo publico contemtori. Tertio manifestum est quod pro quocunque istorum qui habet prestanciorem licenciam quoad Deum debet Linus hoc noscens iudicare, eo quod omnis iudex adversans divino iudicio et scienter iniuste iudicat: ergo secundum legem civilem Petrus haberet ius in illo casu ad a, et Paulus nullum simpliciter. Ex quibus patet quod ius civile sit ius nature vel gracie, aut ipsum necessario presupponens; nam Linus in casu posito sentencians pro Paulo sentenciaret iniuste contra legem Dei et eius iudicium: ex quibus patet quod civile dominium presupponit graciam, quia dominium naturale; ideo etc.
Cap. VI. Ultimo in ista materia argumentatur, per modum epilogi, isto modo: Nulla creatura potest esse dominus alicuius nisi Deus ipsum donaverit, ut patet ex sepe dictis; sed Deus non potest quidquid donare nisi optimo modo capacitati donatori possibili; ergo si creatura sit dominus, hoc erit titulo huius dacionis. Minor patet racione naturali et sanctorum testimoniis. Sicut enim Deus est, quo maius cogitari non potest; sic est, cui non potest competere melior modus dandi: cum enim oportet magnificum servando virtutem dare proporcionaliter ad sui magnificenciam, patet quod oportet Deum donare optimo modo possibili capacitati sui dominii; aliter enim redundaret defectus modi dacionis in parcitatem donantis, quod non potest Deo competere: oportet ergo quod si Deus donaverit aliquid creature, quod det liberalissime, securissime, et utilissime, quoad eius capacitatem.
Quo habito patet secundum Lincolniensem (Dicto xxvi) quod Optimus modus donandi usibilem creature est quando donum bonum in se sub hac condicione donatur et recipitur quod donatorius potest eo uti et quomodocunque et quandocunque voluerit, quod si aliquod istorum defecerit possit esse donatum liberius et sic melius: secundo, quod datum nemo auferre possit, quamdiu donatorius eo uti voluerit, quia aliter non esset securissimus, si aufferri possit domino inculpato: et tercio quam cito ipse donatorius ipso dono abuti voluerit, eo ipso ipsum perdat; aliter enim non esset modus donandi utilissimus, cum semper datum, quo quis abutitur, ipsum dampnificat: Deus ergo istum modum donacionis usibilium secundum legem infrangibilem observabit.
Sic enim Filius datus est nobis quoad incarnacionem (ut dicitur Ysaie ix.6), et Spiritus sanctus cottidie modo optimo creature possibili, et quoad modum donantis, et quoad precium rei date: datur enim nobis ad fruicionem perpetuam, sic quod nemo potest eum amittere nisi gratis voluerit delinquendo; et indubie eo ipso quo peccaverit perdit illum. Et in istis donis dat homini virtutes in via et gloriam consumatam in patria, et indubie solum ad fruicionem, sic quod nemo potest abuti istis bonis nec perdere nisi velit
quo ad bona naturae dictum est supra cap. 2 quod semper dat illa sponsae vel eccelesie ad utendum nec potest ipsa perdere nisi velit; cum corpora lacerata a tortoribus, servata caritate, deponuntur eo gloriosius et securius ad beatitudinem, iuxta illud apostoli, Thimoth, i., Scio cui credidi, et certus sum quod potens est depositum meum servare in hunc diem. Cum enim sit demonstrabile quod iustus, consumans hanc vitam, beatificabitur in anima et corpore, et iterum quod eadem essencia humani corporis servatur in materia prima non anichilabili, quomodocunque fuerit in minutiis fracta et formis variata; quilibet Christianus cum apostolo debet esse certus quod deponendo corpus pro Christo in gracia, non perditur interiori homini, sed securissime conservatur.
Et quoad bona fortune, patet quod Deus non potest dare illa ad abusum sed ad usum solum; cum non possit intendere vel velle quod homo abutatur aliquo bono suo, eo quod non est possibile hominem uti aliquo nisi secundum virtutem nec abuti nisi peccando; ergo, si Deo velit quod quis abutatur aliquo, vult quod peccet.
Ex istis patet primo quod si iniustus recipit bona fortune vel alia bona Dei, hoc erit, racione peccati, longe inperfeccius quam convenit Deo donare; et per consequens habicio illa non est sufficiens ad fundandum in sic habente dominium: ecclesie autem donat quidquid iniustus modo naturali et simplici habet. Secundo patet quod Adam fuit creatus in gracia, cum Deus donavit sibi dominium universitatis sensibilis, ut patet tractatu secundo, capitulo -. Nichil enim obesset quod Deus daret sibi optimo modo dandi, cum peccatum precedens non ponat obicem.
Patet igitur quod omnis iniustus caret dominio; primo ex hoc quod modus donacionis divine sit sibi inconpossibilis; secundo per hoc quod perdit per iniusticiam graciam Dei, et per consequens dominium consequens ad gratiam. Si enim rite vocatus in lege humana perdit, propter defectum conparicionis per se vel procuratorem, terras et tenimenta; quanto magis rite vocatus secundum legem Dei ad respondendum pro suo dominio, et illegitime se absentans, perderet suum dominium? revera tanto racionabilius, quanto Deus verius est dominus et preco vocans dignior; cum sit Trinitas cum suis sanctis nichil potens exigere nisi iustum. Et certum est quod vocat sub pena amissionis omnium bonorum, quoad titulum gracie ad servicium continuum; et alius modus habendi non plus sufficit fundare dominium in homine quam in bestia. Tercio patet ex hoc quod nullus paterfamilias sciens, potens, et prudens, committeret preposituram bonorum suorum servo proditori, dissipatori, et inobedientissimo dominum contempnenti; specialiter dum ipsum noverit esse talem, et habuerit ex uno latere sufficienciam degradandi, sine expectacione probacionis testium vel ferende sentencie, ex alioque latere habuerit copiam servorum fidelium et prudencium, qui dominum suum diligunt viscerose: nulli dubium quin sic facere foret suprema fatuitas; non ergo potest competere iudici iustissimo, omniscienti, omnipotenti, habenti omnia bona mundi distribuenda et ad manus istas duas maneries famulorum.
Quod si obicis factum, cum tyrranni habundant diviciis, iuxta illud Iob xii.6, Habundant tabernacula predonum, et Ierem. xii, i, Iustus quidem es, Domine, si disputem tecum; verumtamen iusta loquar ad te: Quare via impiorum prosperatur: bene est omnibus qui prevaricantur, et inique agunt patet solucio ex predictis; quod iniustos Deus permittit habundare diviciis, quas habent ad sensum equivocum, non ad sui utilitatem sed dampnacionem. Patet secundo quod questio Ieremie implicat duo falsa: nam Osee viii 4 dicitur, propter talem defectum usus tyrrannorum, Ipsi regnaverunt, et non ex me; id est, non habent auctoritatem taliter abutendi: iustis autem dat illa bona que permittit iniustis cedere ad abusum, iuxta illud Math.xxv, 28 superius allegatum, Tollite ab eo talentum et date illi qui decem talenta habet. Omni enim habenti dabitur et habundabit. Pro solutionem questionis esset notandum quod omnis iustus predestinatus in finem excellentiori modo habendi habet hec temporalia quam iniustus prescitus. Ipse enim equivoce habet ista abutens eis ad sui incommodum, licet non habeat aliquam pruriginem sensualem; miro tamen quomodo crescit anxietate insaciabili circa illa, quousque cum dolore magno in articulo mortis illa perdiderit, et dehinc, propter abusus delectacionem sophisticam, in perpetuum crucietur imo: contra, iustus vere dives habens in talibus temporalibus delectacionem solum quo ad usum statui innocencie conpetentem, crescit continue, modo motus naturalis, in usu delectabili possessorum, quousque intrans in gaudium Domini sui regnet beatifice super omnia bona sua. Et patet quod iste habiciones sunt condiciones opposite.
Sed quia nondum solvitur questio Ieremie, quare Deus permittit huiusmodi abusus, approbando in eis omnia positiva; ideo dicitur quod triplex est causa in genere quare sic ordinantur: primo ad puniendum peccata sic abutencium bonis Dei, et populi subiecti, qui multiplicis prevaricacionibus meruit sic puniri, iuxta illud Iob xxxiv.30: Deus regnare facit ippocritam propter peccata populi. Unde, secundi Regum ultimo, peccatum Davidi numerantis populum in ipso populo et non in ipso David pestilencialiter est punitum. Dignum namque est ut communitas inficiens aerem verbis pompaticis de gestis regiis ac magnatum, et sic adulatoribus provocans eos ad superbiam, puniatur pestilenter infeccione aeris, et proporcionabiliter ad delictum: unde non legitur in Scriptura pestem inflictam, nisi ut notetur peccatum lingue venenantis aerem hoc fecisse.
Secunda causa est ad exercendum iustos in paciencia contra persequentes, et post beatos cum usuris premiandos; ut patet tractatu primo, capitulo secundo. Ex quibus indubie sequitur decor universitatis creati, omni genere encium decorate, scilicet, pena et premio, carcere et regno; ut sic innotescat nobis divina severitas, iusticia, et bonitas, que hec ordinant ad iusta, in penam pravorum, ad gloriam sanctorum, et universitatis ambitum ampliandum; (de istis patet tractatu primo, capitulo quinto, et infra, capitulo decimo:) unde longe melius est, universitatem istam esse ex bonis et malis oppositis sic ample compositam quam esset quod solum ex bonis arcius integretur. Et patet solucio ad questionem plebeiorum disputancium quare Deus sic potens et prescius permittit tot mala fieri: nam ex iustis penis prevaricatorum et gaudiis beatorum, ac bonis inde sequentibus, intendit Deus perficere pulchritudinem universi; sed absit ex istis concludere, quod cuiquam sit deus causa peccandi.
Tercia causa est, ut innotescat viris ewangelicis quod non proporcionaliter ad civile dominium, nec eciam ad iustum temporalium ministerium, est persone accepcio quoad Deum (ut patet Luc.xii.15 et xxi.3): per hoc enim non speraremus in incerto diviciarum, nec fuco faciendi elemosinam cumularemus nobis divicias, dimittendo vitam ewangelicam. Stat enim, quoad mundum, ditissimos esse quantumlibet cruciatos corpore, animo visiosissimos, et utrumque eternaliter puniendos; et sic non preponeremus bona fortune bonis gracie cum sint infima inter quinque. Unde secundum Augustinum (primo de Civitate Dei, capitulo ix). si solum iustis communicarentur divicie, nec iusti forent tam liberi ad merendum, nec Deus tam misericorditer ageret cum iustis. Si solum iniusti haberent divicias, reputaretur Deus non esse ipsarum dominus, ymmo deficeret servis suis fidelibus in mediis necessariis ad servicium quod requirit: et sic patet ex modo habendi solucio questionis prophetice.
Ex istis colligitur quod si Deus homini det bonum quodcunque, statim dum ipse abutitur, deficit sibi iusta vendicacio ex titulo donacionis divine; et revera si titulus iste deficit, non est querendum quid valebit. Probatur sic: Deus concedit hec bona solum ad usum, et nullatenus ad abusum; sed omnis peccans abutitur bonis Dei; ideo deficit sibi verum dominium quia titulus donacionis divine: ut si acomodem tibi equum meum sub certis condicionibus ad tantum limitem et illicenciatus excedis limitem utrobique, nonne iniuste occupas equum meum? Correspondenter Deus limitans cum famulo suo continuum servicium, constituit utrobique limites usus, abusum penitus interdicens; ideo eo ipso quo abutitur potestatem, iniuste occupat bona Dei, quia sine licencia ad hoc data: et per consequens Omnipotens eo ipso spoliat ipsum iure suo; quia aliter indubie oportet quod Deus autorizet abusum quem iniustus continuat, quidquid facit.
Si dicatur quod tunc melius esset Deum aufferre corporaliter sive simpliciter bona sua a peccante; sicut acomodans gladium compoti mentis, decidenti postmodum in furiam, deberet, si sufficeret, repetere gladium quo furiosus abutitur: patet quod ille modus propter ineptitudinem non potest Deo competere; primo, quia sic Deus necessitaret, non liberaret, hominem ad merendum, secundo, quia tunc inurbane, eo ipso quod quis mente peccaverit, foret omni bono sensibili spoliatus, et per consequens omni conversanti detectus, quod esset Deo infaceta crudelitas; ymmo, si bene consideretur, tunc oporteret anichilacionem consequi, et sic non proficeret bonorum ablacio sive pena. Cum enim peccatum primo ingruit secundum potenciam volitivam, patet quod oporteret secundum dictam legem illam primo subtrahere, cum quocunque alio subtracto; et illa servata inesset nedum peccabilitas sed, occasione crudelitatis exercite, occasio blasfemandi: et quod Deus minus peccans vel accionem prebens subtrahat, et servat peccans gravius, non videtur esse consonum racioni vel indifferens: patet ergo, cum essenciale non potest esse sine accidentali, iuxta illam legem, ad omnem iniusticiam anichilacio sequitur. Tercio, quia Deus, universitatis sue providus gubernator, debet ex condicione sua intrinseca, pariter peccatoribus misereri, aufferendo ius atque dominium, et servando naturam, atque permittendo abusum sine scandalo sensibili proximi quem hoc latet. Unde nobis, quibus non patescit experiencia de creacione, manifestatur maxime ex divina parcencia et misericordia eius omnipotencia et bonitas infinita; non enim posset servare peccatum tantum elongans a virtute, cum pena tam subiecta et decenti, nisi esset bonitatis et potencie infinite ex cuius infinitate, occasione peccati perficit mundum suum. Et tercio exemplificat nobis quomodo debemus inimicis nostris proporcionaliter misereri, non contencione tumultuosa scandalisando, sed causam nostram, servando caritatem fraternam, in manu summi Iudicis comittendo (ut dictum est tractatu primo, capitulo secundo): et patet quomodo lex et modus dandi manent undique inculpato. Sed considera diligenter et distingue subtiliter quod in racionali creatura auffert Deus, occasione peccati, graciam et activam iusticiam, servando iusticiam naturalem; et sic de omni genere positivo habenti existenciam in peccante. Sed loquendo de habitudine, que foret dominium, quia non existit (licet deceptis appareat ipsum esse), concedendum est simpliciter quod iniustus non habet dominium, licet habeat bona naturalia modo inproprio, ut est dictum: et patet conclusio de carencia dominii peccatoris.
Cap. VII. Consequenter ad dicta restat ostendere quod quilibet iustus dominatur toti mundo sensibili: primo per hoc quod sufficit ad verum et naturale dominium coexistencia extremorum, naturalis prefeccio dominative potencie et caritas in eadem; sed hec omnia insunt cuilibet iusto, quoad totum mundum sensibilem igitur et verum dominium in eodem. Et hinc dicit Veritas (Matth. vi. 33) post phisicam sollicitudinem circa temporalia: Querite, inquit, primo regnum Dei et iusticiam eius, et hec omnia adicientur vobis; intendens quod primum quinque bonorum recitatorum superius principalissime debet queri et hoc per medium bonum, quod est iusticia, et tunc ad illa consequitur, si habetur universitas bonorum inferiorum: nec turbetur iustus quod non habet civile dominium in hiis bonis, quia revera non proficeret sed noceret. Hinc dicit Ieronimus capitulo ultimo epistole ad Paulinum: Credenti, inquit, totus mundus diviciarum est; infidelis eciam obulo indiget, etc.
Iterum, omnis existens in caritate predestinacionis est, quandocunque habet graciam Dei, filius adoptivus; sed, eo ipso quod sic, habet ius ad regnum integrum, et per consequens ad quamlibet eius partem; ergo omnis sic iustus dominatur toti mundo sensibili: maior supponitur ex fide et racione filii adoptivi; et minor patet ex hoc quod, quomodocunque fuerit iuvenis filius regis, si non forisfecerit nec habuerit superiorem, cuius regnacio foret incompossibilis regno suo, eo ipso est verus dominus dati regni. Cum ergo quilibet sic iustus sit filius Regis eterni, non forisfaciens nec habens regnacionem contrariam sibi, talis est vere dati regni dominus. (Nam propter spiritualitatem regnandi ewangelice sunt quotlibet regnaciones compossibiles, ut patet ex fide et exemplo. Species enim quotlibet qualitatum materialium in eodem medio sunt compossibiles, nisi ille qualitates propter sui materialem grossiciem repugnarent ). Hinc philosophiam eandem inculcat apostolus, Rom. viii. 15: Accepistis, inquit, spiritum adopcionis in quo clamamus, Abba, Pater; et sequitur si filii et heredes. Et hinc vere dicit Salvator (Math. v. 3, 10), Beati pauperes spiritu, et persecuti propter iusticiam, quoniam ipsorum est regnum celorum. Si, inquam, sint beati, habent quidquid boni voluerint: sed constat quod dominari toti mundo est bonum ab eis volibile, cum foret de perfeccione bonorum; ergo realiter habent illud.
Tercio, omnis iustus utitur toto mundo sensibili; sed nullo utitur cuius non habet dominium (cum sit iustus), ergo omnis iustus dominatur toti mundo sensibili. Antecedens patet ex dictis de usu et dominio innocentis: nam, eo ipso quo res natura inferior proficit alicui, de tanto ipsa utitur usu dominativo; sed totus mundus prodest cuicunque iusto multipliciter; ergo, etc.: prodest enim sibi de quanto terminat actum meritorium contemplandi, de quanto integrat universitatem cui iustus preficitur, et ipsum iuvat tanquam iustus in natura; aliter enim non diceret apostolus, I Thimoth. vi. 17, quod Dominus prestat nobis omnia habunde ad fruendum. Si enim iusto serviat iniustus, adversans et crucians cum pena et ceteris que videntur a servicio iusti maxime aliena multo magis et alia que videntur minus contraria: et ista videtur esse sentencia apostoli (Rom. viii. 28), Scimus enim quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, hiis qui secundum propositum vocati sunt sancti. Si ergo omni predestinato, secundum eternum Dei propositum, omnia inferiora proficiunt, quomodo non foret illorum dominus? ut si iustus habuerit usum fructus de bonis avari, merendo ex illis beatitudinem, ubi avaro non serviunt sed dominando obfiunt, quomodo diceretur avarus istorum dominus et non iustus, cum quomodocunque et quandocunque voluerit possit recipere eorum usum?
Quarto Deus nichil dat capaci, nisi optimo modo dandi (ut patet superius, capitulo vi.); sed omnis iustus est capax optimi modi donacionis in genere; ergo Deus non dat, pro tempore quo quis est iustus, nisi solummodo modo illo: nec hoc potest verti in dubium; cum, eo ipso quo dat existenti in caritate aliquid, dat sibi caritatis originem, que est Deus: I Ioh. iv. 16 scribitur, Deus caritas est; et qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo. Nec aliter esset possibile, Spiritum sanctum esse datum homini, nisi, eo ipso quo datur gracia, detur ipse: unde, sicut repugnat magnificencie regis Anglie dare maxime indigenti precise atomum, vel inimico, sic repugnat liberalitati magnifice Regis regum donare famulo suo tam egeno temporalia que Scriptura vocat stercora et pulverem, nisi accessorie ad donum complecius; tunc enim parte et incomplete remuneraret suum assiduum servitorem: et ista videtur mihi salvatoris sentencia, Math. vii.11: Si, inquit, cum sitis mali, nostis bona dare filiis vestris, quanto magis Pater vester celestis dabit Spiritum bonum petentibus se; quasi diceret, Si oporteat donum proporcionari magnificencie donatoris, et vos, patres incompleti nichil habentes nisi ex prestito, scitis illis dare bona naturalia et fortune, quantum magis Pater celestis, infinitum plus diligens et sufficiens, dabit non solum bonum creatum sed Spiritum increatum: unde Deus non potest dare creature aliquod bonum creatum, nisi prius dederit increatum. Patet sic: Deus non potest donare aliquid creature, nisi det graciam (ut patet supra capitulo secundo), et non potest dare graciam, nisi dederit Spiritum sanctum (ut patet ex dictis), ergo conclusio: nec est possibile hominem recipere illud donum, nisi eo ipso totum mundum secum habuerit; quia, cum sapiencia vincit maliciam (ut patet tractatu primo, capitulo quinto), patet quod ex parte cuiuscunque ipsa fuerit, tota universitas eciam usque ad peccata tenebit. Et hinc, Rom. viii. 31, post donacionem Spiritus filiis adoptivis, et miseracionem conclusionum pulcherrime contextarum, subdit: Si Deus pro nobis, quis contra nos? et constat quod meliorem usum de dominabili nemo posset recipere, quam quod idem iuvaret hominem ad inpugnandum hostes nitentes perdere animam et corpus, et acquirere beatitudinem; ad quod, cum ministrat omnis natura corporea cuicunque predestinato in gracia, sequitur quod omnis talis istis dominabilibus, secundum usum summe fructiferum, dominatur.
Quinto, eo ipso quo donat principale, donatur et quodlibet essencialiter consequens ex eodem. Sed Deus non donat quidquam homini, nisi principaliter det se ipsum (ut patet Rom. viii. 32, et declaratum est De divino Dominio, tercio, capitulo secundo); ergo Deus donat quodlibet accessorium consequens ex se ipso. Maior patet ex eo quod ridiculosa esset donacio dare equum vel quodvis aliud subiectum, non donando partem vel accidens consequens ex eodem; et habito consequente palam sequitur: cum esse intelligibile cuiuslibet creature absolute necessario inest Deo, sed Deus donatur homini, igitur et esse intelligibile cuiuslibet creature; et cum supremum esse creature sit esse suum intelligibile, sequitur quod dato deo alicui datur sibi supremum esse cuiuslibet creature, et per consequens multo magis esse existere cuiuslibet creature, cum id adheret esse intelligibili essencialius, si fieri potest, quam accidens ad subiectum. Et ista racio dat plenam fidem nutritis in materia de ydeis, et patet ex testimonio apostoli, Rom. viii. 32: Si Deus, inquit, proprio Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum, quomodo non eciam cum illo omnia nobis donabit? patet plane, si quis habet sapienciam increatam tamquam suum donum, habet et intellectivitatem cuiuslibet intelligibilis, et per consequens intelligibilitatem cuiuslibet intelligibilis, donum suum; et per consequens existere intelligibilis, quod est accessorium. Et sic intelligendum est illud Sapient. vii. 7, 8: Invocavi, et venit in me spiritus sapiencie; et preposui illam regibus et sedibus, et divicias nichil esse duxi in comparacione illius: et sequitur, Venerunt autem mihi omnia bona pariter cum illa.
Nec dubium quin ista sit conclusio Veritatis, quod omnis relinquens universitatem temporalium, propter Christum in affeccione debita debite preponendum, habet ex adieccione consequenti omnia illa melius quam esset possibile habere illa amore prepostero; unde Marc. x. 29, 30 sic testatur: Amen dico vobis, nemo est qui dimisit domum, aut fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut filios, aut agros, propter me et propter evangelium, qui non accipiet cencies tantum, nunc in tempore hoc, domos, et fratres, et sorores, et matres, et filios, et agros, cum persecucionibus; et in seculo futuro vitam eternam: quod dictum non licet catholico negare ad sanum sensum verum indubie de virtute sermonis. Sunt autem hec alia bona fortune, mundialis amicicie, vel nature: bona autem fortune inanimata sunt, alte domus, iocalia, et alia artificialia minime necessaria; ideo prepontiur eorum reliccio tamquam facilima. Per fratres intelliguntur amicicie ex carnali cognacione contracte; per sorores, amicicie ex connubio contracte, cum correspondenter ad sexum, sunt magis debiles. Bona autem nature consistunt in tribus: scilicet, in potenciis anime signatis per patrem, in bonis corporis signatis per matrem; quia nono de Naturalibus dicit Aristoteles quod in procreacione carnali vir dat formam et mulier dat materiam; unde correspondenter ad bonitates sexuum valent et ista bona: tercium bonum nature est bonum prolis, vel ex nutricione incrementum corporis signatum per filios. Septimum bonum magis necessarium vite nostre est bonum temporale unum quo alimur et vestimur, et id signatur per agrum in quo nutriuntur terre nascencia, ut granum, vites, et bestie. In affeccione itaque inordinate ad istum septenarium consistit universitas peccatorum. Unde, per hoc quod Math. xix. 29, superaddit, per uxorem signatur voluptas, que, cum sit in omnibus istis communis, non ponitur in numerum cum eisdem.
Non ergo est aliquis secularis abutens bonis Dei quin habeat quandam falsam pretensam iusticiam ad omnia ista vel aliquod eorundem. Sed quicunque reliquerit istum titulum, capiendo a capitali Domino titulum gracie, ob amorem Christi et iuris ewangelici accipiet centuplum talium bonorum et in hac vita; et per centuplum intelligite universitatem bonorum, cum sit denarius in se ductus. Patet sic: Si quis habet titulum gracie vel ius ewangelicum ad aliquod, tunc habet totum mundum et omnia ista bona, cum Deus non potest donare partem nisi totum donaverit; possessio autem ex humano titulo est satis stricta, [new sentence] et patet valore comercii ex conmutacione humani tituli ad dominium: unde Luc. xviii. 30, dicitur quod nemo est sic conmutans, qui non recipiat multo plura in hoc tempore, et preter hoc in seculo venturo vitam eternam, et hoc dicunt duo ewangeliste concorditer. Unde quod spiritualiter debet textus Marci intelligi, patet ex hoc quod nemo ambigit quin non consequatur virum ewangelicum ex tali conmutacione, sequendo Christum, cencies tantum de fratribus, sororibus, matribus, et filiis carnalibus; sed tota universalis ecclesia erit sibi tunc frater prestancior quam carnalis; secundum naturam corpoream erit soror; gignendo eum in filium ecclesie erit mater; et reciproce iuvando, ut Christus formetur in illis, habebit omnes filios adoptivos. Et istum sensum docet Veritas (Math. xii. 50), quando dicit, Quicunque fecerit voluntatem Patris mei qui in celis est, ipse meus frater, soror, et mater est. Et quantum ad bona fortune cum suis appendiciis, certum est quod omnia illa, quoad dominium ewangelicum, consequuntur; unde videtur quod verbum Marci, cum persecucionibus, non sonat in tribulacionem, sed in perfectam sequelam cuiuslibet positivi fundati in illis, quorum possessio ewangelica est quesita; ut non oportet, si hec omnia sint bona iusti, quod defectus qui illis insunt sint eciam iusti; quia non est perfecta secucio peccati ex homine: et patet veritas cuiuslibet particule dicti Christi; et indubie ad hec bona antecedunt in predestinato bona gracie et glorie, et per consequens universitas bonorum adiacet omni iusto.
Cap. VIII. Ex istis patet quod bonum fame vel amicicie presupponit caritatem vel graciam in habente. Nam si crebrescat fama viciosi inter homines tamquam iusti, cum subsit falsitas, non est vera; ymmo secundum Augustinum, cum mundus laudat hominem tamquam talem et non est talis, non illum laudat sed alium qui est talis. Sicut ergo dominium creature presupponit donacionem Dei et per consequens existenciam creature in gracia sic fama vel vera laus hominis presupponit laudacionem Dei et per consequens graciam in laudato; et hec est conclusio apostoli (2 Cor. x. 18) inquientis, Non enim qui se ipsum commendat, iste probatus est, sed quem Deus commendat. Nec hoc verti debet in dubium apud philosophum qui recte sapit de Dei sciencia atque infringibili et universali iudicio.
Ex istis patet primo quod omnis iniustus pretense dominans sit infamis ippocrita: infamis, quia deficit sibi substantiam eufamie quod est virtus, hypocrita quia pretendit se dominari iuste, et per consequens esse iustum, dum tamen actualiter sit iniustus; unde signanter dicit Scriptura (Iob xxiv. 30) quod Deus regnare facit ippocritam propter peccata populi.
Et patet secundo quod omnis iniustus est ippocrita, et econtra: omnis enim iniustus pretendit se non iniuste ocupare bona Domini; quod cum sit falsum, patet quod pretendit se esse sanctum sine veritate substrata, quod est proprium ippocrite. Sicut enim virtutes, sic et vicia sunt connexa; unde signanter reprobavit Salvator Phariseos, secundum tradiciones hominum temporalibus abutentes, de peccato ippocrisis, ut patet Math, xxiii.
Patet tercio quod bonum fame est melius quam civilis dominio alicui possibilis. Nam si fama vera inest homini, hoc est propter virtutem qua commendatur aput Deum, iuxta illud apostoli, 2 Cor. x. 13: Nos autem non immensum gloriabimur, sed secundum mensuram glorie quam nobis mensus est Deus: cum ergo illa commendacio sit prestancior quam aliquod dominium temporale, sequitur conclusio: illa enim manet perpetue cum beatis, sed omne civile dominium oportet excidere, iuxta apostolum 1 Cor. v. Unde Proverb. xxii. 1 dicitur, Melius est nomen bonum quam divicie multe; et, innuendo quod illud nomen fundatur in gracia, subdit, Super argentum enim et aurum gracia bona.
Quarto patet quod non est possibile diffamare iustum nisi peccando excidat a virtute. Patet sic: Omnis fama creature servatur aput Deum proporcionaliter ad virtutem; sed non est possibile creaturam famam istam a Deo tollere, stante dignitate famati; ergo conclusio. Unde falsum est quod mencientes denigrant famam constantis, cum inscripta sit libro vite, qui est speculum sine macula (Sapiencie vii. 26); sed, ad proprium modum loquendi Verbi veritatis, Math. v. II, mencientes scandalizati sunt in iusto, et secundum Aristotelem sicut tetragonus sine vituperio.
Quod si dicatur ipsos denigrare famam proximi aput graves personas que male opinantur de diffamato, dicitur quod a nullis talibus personis dependet fama iusti, sed tam illi quam mencientes sunt diffamati, si, nimis creduli, falsum fuerunt suspicati; et iusti, cuius nomen eiectum est, equanimiter sustinentis, sit fama serenior, quia racione paciencie aput tres Personas gravissimas accepcior. Unde Math. xv. 12, 13, postquam Veritas reprobavit doctrinam Phariseorum vocando ipsos ippocritas, discipuli quadam ceca compassione dixerunt: Scis quia Pharisei audito hoc verbo scandalizati sunt? Et ille respondens ait, Omnis plantacio quam non plantavit Pater meus celestis erradicabitur; quod dicit: Omnis laus vel fama yppocrite inserta mentibus deceptorum, ex hoc quod non inscribitur libro vite, non crescet, sed punito peccato ippocrisis peribit funditus; quia Job xx. 5 dicitur, Gaudium ippocrite ad instar puncti. Ex quibus capitur quod utilis veritas non est tacenda propter scandalum reprobati, quia qui verum dicit taliter non diffamat; et utinam placitantes pro infamiis accenderent ad istam sentenciam, instar Christi (Ioh. viii. 50) dicentis, Ego gloriam meam non quero: est qui querat et iudicet.
Quod si obicis per hoc quod quicunque menciendo depravat fratrem, iniuriatur sibi, faciendo alios amicos, odiendo, falsum sive male de ipso opinari; conceditur conclusio: ymmo conceditur (ut patet tractatu primo, capitulo secundo) quod non est possibile hominem peccare communicando cum aliquo, nisi iniurietur cuilibet fratri suo; et, cum pro minoribus iniuriis non prosequimur contra fratres, verissimum est quod pocius pro fama notificata in facie ecclesie, instar ippocrite, quam pro fraterna correpcione, tam acute prosequimur contra illos; quia indubie, quantum ad nos attinet, fama nostra foret sincerior committendo causam supremo Iudici, orando caritatem pro iniuriante, quam zellando pro propria vindicacione, ut patet capitulo tercio tractatus primi: cum quibus autem circumstanciis talia possunt fieri, bene patet inferius, tractando si licet contendere sive pugnare pro bonis fortune.
Patet quinto quod nullius est hominis fama laudabilis nisi ubique fuerit promulgata. Patet sic: De racione fame, in quantum huiusmodi, est quod sit bonum nomen, et specialiter virtutis, pluribus publicatum; sed nemo diffamari potest, nisi per totum mundum Trinitas increata ostenderit nomen suum; ergo conclusio: non enim est fama hominis opinio vera vel falsa quam fratres de ipso concipiunt; tum quia ista opinio non est proprium bonum diffamati sed bonum opinancium multum alienum a famato, nec fama habet se proporcionaliter ad opiniones huius modi, ut patet combinantibus; tum quia nullum bonum inest nominato secundum virtutem, que est una pars nominis, quod est proprietatum vel accidencium coleccio in subiecto; et sic bonum nomen non inest homini, nisi communiter fuerit cognitum utrobique. Sicut enim Deus non potest creature sue donare dominium, nisi ipsum se extenderit ad quamlibet partem mundi; sic nec potest dare bonum nomen homini, nisi Trinitas ipsum cognoverit utrobique. Et patet quam sit arta fama sophistica que non fundatur in iusticia, sicut et tale pretensum dominium. Pro cuius declaracione notandum secundum Boetium, primo de Consolacione, prosa xii., quod tota sphera terre est quasi punctus contoralis in comparacione ad magnitudinem universi: a qua sphera si primo notaveris separatam superficiem terre sub zona torrida divisam in septem climata; et secundo notaveris situs climatum per loca non limitata, ut deserta, maria, atque campestra; tercioque, quot loca habitacionis humane non sunt hominibus occupata; et quarto, quantumcunque celebre fuerit nomen hominis aput mundum, non ex hoc integre est cognitum uni provincie vel opido; ymmo, posito quod sit, modicum vel nichil valet fame efflatio, et eciam in momento oblivioni committitur; pateret, quam arta et vana sit laus humana. Patet sentencia ista, Sapiencie v. Econtra de iusto finaliter: unde Christus, docens nos famam mundi aufugere et curare de bono nomine (Luc. x. 18-20), sic alloquitur septuaginta duos discipulos, reversos cum inordinato gaudio de hoc quod illis demonia sunt subiecta: Vidi, inquit, Sathanam sicut fulgor de celo cadentem. Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes: verumtamen in hoc nolite gaudere, quia spiritus vobis subiciuntur; gaudete autem quoniam nomina vestra scripta sunt in celis. In quo dicto patet primo, pertinenter ad inordinatum gaudium, discipulorum doctrinale exemplum ab inani gloria revocatum, cum supremus angelus, in hoc abutens potestate sua, statim decidit ab originali dominio; et sic in fulgure notantur fetor peccati, intollerabilis cum celesti dominio, et inflammacio tumida alios ad superbiam provocandi: ideo non de opibus magnificis in vestram famam et laudem mundanam procurantibus, debent Christi discipuli inaniter gloriari, sed securi de vera et ampla et perpetua fama, qua in racionibus exemplaribus et naturis angelicis inscribuntur. Et patet secundo quod est fama simpliciter sive laudabilis quia solum illa que est aput Deum accepta et ubique: licet enim quelibet creatura secundum esse intelligible sit ubique famata, tamen secundum esse existere est reputative et terminative in Deo, et sic in qualibet parte mundi; sicut dominium est terminative ubicunque est serviens, licet utrumque sit subiective solum in dominante substancia vel famata.
Sexto patet quod nihil potest privare hominem fama sua nisi ipse gratis consenciat. Probatur: Eo ipso quo homo perseverat in gracia aut virtute, manet fama sua integra et illesa (iuxta conclusionem quartam ); sed nemo potest virtutem perdere nisi velit; ergo neque famam. Minor patet tripliciter ex modo donacionis divine que est liberalissima (ut patet supra, capitulo sexto ); donacio autem que est absoluta sine repugnacione que noceret donatario, est liberalior quam donacio post quam fit spoliacio sine demerito donatorii; ergo sola ista potest Deo competere. Secundo, nemo potest privari virtute nisi peccaverit; sed nemo potest peccare nisi consenciendo peccaverit; ergo etc. Nam secundum Augustinum (primo Retractacionum, xiii.) omne peccatum est adeo voluntarium, quod si non est voluntarium, non est peccatum. Tertio, si Deus posset servum suum spoliare fidelem virtute sine suo demerito, per idem posset quantumlibet dampnificare et peiorare hominem ipsum sincerius continue diligentem, consequens contra fidem. Ideo dicit Crisostomus quod Nemo leditur nisi ledatur principaliter a se ipso (ut patet tractatu secundo, capitulo primo). Cum ergo Deus non potest aufferre famam de suo fideli ministro sine eius demerito, nec quidquam potest creatura rapere de manu Dei (ut dicit Veritas, Ioh. x. 28); sequitur conclusio: nec quidem creatura potest quidquam facere nisi Deus approbaverit, utendo creatura pro organo; quia Ioh. xv. dicitur, Sine me nihil potestis facere: et cum eodem sic considerato, de quolibet dono Dei sequitur quod nemo potest perdere dominium nisi gratis peccaverit; quicunque enim gratis perdit tam utile donum Dei, peccat indubie, factus stultus: renunciacio autem civilitatis propter Christum, etsi videatur multis stulticia, est tamen magna negociandi prudencia; cum, propter dominium sophisticum non existens, acquiritur verum dominium universi, secundum quod I Cor. ii 14 scribitur: Animalis homo non percipit ea que Spiritus Dei sunt; stulticia enim est illi, et non potest intelligere, quia spiritualiter examinatur. Oportet enim examinare voluntatem legem Dei cum veritatibus substantialibus in ea absconditis, exuere vim cognitivam a corporalibus fantasmatibus, et non quiescere in isto fuco sophistico: 'Nemo est dominus alicuius usibilis quoad mundum nisi sit notum mundo et capit de illo occupacionem, secundum exigenciam seculi abusivam; ergo aliter non est simpliciter et vere dominus.'
Fumus iste cum libidine temporalium excecat plurimos in tantum quod quidem professores Scripture sacre dicunt quod talia devota sunt predicabilia sed non vera: sed revera praedicabilia debent exquisitissime examinari ne secundum aliquid sapiant falsitatem; primo ne tam publice predicans comittat mendacium; secundo ne auditorium deprehendens falsitatem exortantis in aliquo, habeat totum sermonem suspectum tamquam ludicrum; tercio, cum voces praedicantis signa sint ad nihil vel modicum efficacia ad hortandum, nisi de quanto veritas abstracta vere docet et excitat, patet quod si deest veritas, deest doctrix, quia quod non est, non edocet. Et hinc dicit Augustinus quod, si aliqua pars Scripture sacre foret falsa, ipse haberet totam suspectam; ymmo, auditorium nesciret quando predicator admodum concionatoris fingentis fabulas loqueretur et quando predicaret sensum catholicum: et hinc dicit Gregorius quod parabole Salvatoris erant narracio veridica rei geste; cum Dominus veritatis non indiguit mendicare fabulas vel iocose mentiri ad populum edocendum: in exhortacionibus quidem debet burdacio, sicut et falsitas, precipue semoveri. Et revera si scirem aliquam partem Scripture sacre, et specialiter dictum Domini, non esse verum de virtute sermonis, ego non forem amplius Christianus: sed scio quod cicius celum et terra deficerent; ideo firma fide adhereo dictis Christi patet, primo, capitulo iii., etc.
Cap. IX Ex istis patet ulterius, si non fallor, quod Deus non potest donare homini quodvis donum quod, sine suo defectu dampnificando, quis aufferat; vel quod iustus perseverans privetur dono aliquo, nisi Deus secundum valencius recompenset. Prima pars patet ex proximo dictis, quod Deus non potest dampnificando velle aufferre a servo grato donarium; et cum potest impedire quamlibet creaturam adversantem legi sue, ne in substancia dissolvatur, patet conclusio. Cum enim ablacio dicit remanentem existenciam ablati, patet quod si quis aufferret a iusto membrum vel tunicam, servando caritatem, habet ipsum excellencius quia in maiori gracia ex virtute paciencia cumulata; et quanto maior est gracia sive dileccio fundans dominium, tanto est dominium verius sive firmius, quia divino dominio similius: et ideo vere dicit Augustinus, epistola xxxvii, quod temporalia tanto verius habentur quanto minus amantur; quia, cum amor eorum subtrahit ab amore Dei, et econtra, patet quod de quanto minus amantur, amor Dei de tanto intenditur: illi enim amores mutuo se augmentant et minuunt ex adverso; et patet quod raptores auferendo temporalia iustorum fundant in iustis titulum ampliorem; et ideo signanter, commendans prudenciam Hebreorum, dicit apostolus (Hebr. x 34), quod rapinam bonorum cum gaudio susceperunt, non intelligendo quin liceat habere temporalia et displicere de iniusticia rapientis, sed nemo affectaret illa nisi de quanto sunt sibi necessaria ad ministerium Dei sui, nec excidet a fraterna caritate propter aliquam iniuriacionem possibilem fratris sui; que si assit, patet quod iniurians non dampnificat, sed lege invincibili cooperatur in comodum servi Dei; et patet prima pars conclusionis.
Secunda vero pars superaddit, cum stat hominem privari viribus corporis, ut visu et aliis donis Dei, cum hoc quod ista postmodum non existant, et isto modo contingit Deum privare dilectos suos bonis que prius donaverat, ut patet de Iob et Thobia et multis similibus. Sed dato, tamquam falsigraphus, quod Petrus iustus finaliter peyoretur privacione doni Dei, vel quod sine suo defectu Deus non retribuat sibi valencius; tunc quero utrum Petrus servat caritativam pacienciam vel excidat ab eadem. Si excidit ab ea, peccat mortaliter; et cum nemo peccat in aliquo, nisi in illo quod potest declinare (cum lex Dei non potest obligare hominem facere quod non potest), sequitur quod Petrus notabiliter deficit: cuius oppositum erat datum. Si detur altera pars, quod Petrus perseverat in paciencia caritativa, patet quod notabiliter meretur, et per consequens Deus noviter donat sibi graciam et virtutem; et cum omne donum gracie sit melius quam universitas bonorum naturalium, corporis, vel fortune, sequitur quod Deus recompensat sibi loco privati longe valencius; et per consequens melioratur et non simpliciter peyoratur.
Ex isto argumento legis Christi capiunt sancti quod non potest esse tribulacio vel passio hominis nisi iusta; quia si perseveret in gracia paciencie, tunc passio est meritoria et sic iusta. Si excidat pusillanimiter a gracia, tunc, racione peccati, est iustum quod taliter puniatur. Et istam conclusionem, clarius demonstrabilem quam dulkarnon, credo esse fidem in qua sancti vicerunt regna, etc. (Hebr. xi.33); et eadem fides est novum testamentum in quo altilia Christi pasta et condelectata sunt, sustinendo pro ewangelio Christi contumelias et omnes penas inferibiles congaudenter. Et ista videtur esse sentencia apostoli (2 Cor. iv.16), ubi postquam declaravit tribulaciones, aporiaciones, et persecuciones cedere sanctis ad gloriam, subdit finaliter verbum spei: Propter quod, inquit, non deficimus; et quia posset obici contra ipsum de deficiencia corporis, subdit, Sed licet is qui deforis est homo noster corumpatur, tamen is qui intus est renovatur de die in diem; cum enim tota personalitas hominis servatur in spiritu, patet quod deponens corpus pro fideli Domino qui non potest deficere, est securus de retribucione, ut tangitur supra, capitulo sexto. Nec video quomodo Christianus posset aliter in Deum suum secure credere.
Ex hiis formetur racio ad probandum conclusionem principaliter propositam: homo in statu innocencie habuit dominium cuiuslibet partis mundi sensibilis (ut patet tractatu secundo, capitulo - ), et virtute passionis Christi est iustis plena peccatorum remissio ac dominium restitutum; ergo iam tempore gracie habet iustus plenum universitatis dominium. Et cum idem sit iudicium de quolibet predestinato, sequitur conclusio: minori autem quoad primam partem nullus fidelis dissenciet; sed quia in secunda parte posset fingi quod post lapsum non dominatur suo corpori, cum peccatis dimissis, secundum apostolum et certissimum experimentum, remanet rebellio, ideo argumentando propositum tollam primo hanc evidenciam: nam nemo est iustus simpliciter nisi sit immunis a peccato mortali; sed eo ipso quod sic, anima dominatur corpori, igitur etc. Nam corpus non dominatur anime, nisi ipsam adduxerit per peccatum servituti. Ideo dicit apostolus (i Cor.ix 27), Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne cum aliis predicaverim, ipse reprobus efficiar. Et patet quod repugnat aliquem esse iustum moraliter nisi anima corpori dominetur; nec oppositum umquam expertum est, nec apostolum affirmasse, cum rebellio penalis difficultans ad meritum non tollit dominium.
Hoc ergo habito, probatur quod iustificato resituitur dominium sicut prius existenti in gracia; nam eo ipso quod alicui restituitur principale, restituitur quodlibet accesorium et specialiter si restitutio hec fuerit dominica; sed lapso restituitur complete iusticia, ergo et dominium consequens ad iusticiam sicut passio ad subiectum. Unde virtute assumpti pro maxima dicunt mundani philosophi quod irregularitas tollitur in homicida iniusto, virtute baptistamis, non autem in legaliter ac meritorie occidente; quia, ut dicunt, irregularitas, licet non sit peccatum, fundatur tamen in peccato priori quod deletur cum suis sequentibus per baptismum, et in secundo, cum non sit ad peccatum consequens, non deletur. Nec debet principalis conclusio verti in dubium, cum descriptive dominium hominis sit habitudo qua dominus denominatur suo prefici servienti; sed iusto servit totus mundus sensibilis eciam post lapsum (ut patet ex dictis septimo capitulo), ergo conclusio; nam aliter abuteretur mundo, recipiendo usum tam utilem alieni; ergo etc. Unde apostolus (I Cor.iii.19), sciens quod ista sapiencia videtur dubia et fatua apud mundi sapientes, sic scribit: Sapiencia huius mundi stulticia est aput Deum; et sic verbum directum Corintiis observantibus caritatem: Omnia, inquit, vestra sunt, sive Paulus, sive Apollo, sive Cephas, sive mundus, sive vita, siva mors, sive prescencia, sive futura; omnia enim vestra sunt: et revera nescio quomodo ista sentencia planius posset dici. Si autem Corinthii habebant caritatis titulo omnia ista, igitur a pari quilibet iustus quamlibet partem mundi. Si enim tres precipue columpne ecclesie sed et quelibet, sive vita, sive mors, amici vel inimici, et omnia futura, de quibis minime videtur, cedunt sanctis ad bonum utile, quomodo non totum residuum huius mundi?
Confirmatur primo sic: Deus non potest donare posterius nisi prius donet quodlibet essencialiter ipso prius, cum sit prima natura donans ordinatissime, non potens donare aliquid nisi prius naturaliter det se ipsum iuxta illud apostoli, Rom.viii 9: Si quis spiritum Iesu non habet, non est eius: cum ergo transcendens sit primum omnium causarum, videtur quod non posset dare homini quidquam inferius nisi prius naturaliter daret ipsum, et per consequens sicut communicat suo donatorio se ipsum, sic et totum amplum suum dominium, iuxta illud Math.xxiv,47: Amen dico vobis, super omnia bona sua constituit eum.
Secundo cum omne inferius requirit causanciam sui superioris, videtur quod si Deus donat inferius, donat quodlibet essencialiter vel accidentaliter ipsum causans; huiusmodi est omne superius; ergo etc. Aliter enim donacio foret inutilis, ac si quis donaret mihi accidens et non substanciam; unde iure illius donacionis que omni iusto ex Deo competit, dedit Achimelek David et pueris suis, dum tamen mundi fuerint, panem sanctum Deo specialiter consecratum, docens in hoc plane quod omni iusto licet in tempore necessitatis uti ex naturali dominio bonis Dei. Aliter enim Deus deficeret servis sui in sibi necessariis. Nec est fingendum quod Deus primo in hora necessitatis daret dominium, quia omnia fundamenta dominii sunt equalia post et ante.
Similiter Deus non restituit vel reparat aliquid nisi complete et perfecte resituat, quia Dei perfecta sunt opera; sed resituit genus humanum ad dominium perditum, ergo plene et perfecte ipsum resituit. In cuius signum, Gen.ix1-3, dicitur ad iustos lapsos sic: Crescite et multiplicamini et replete terram: et terror vester ac tremor sit super cuncta animancia terre et super omnes volucres celi, cum universis que moventur in terra; omnes pisces maris manui vestrae tradite sunt: et omne quod movetur et vivit, erit vobis in cibum; quasi olera virencia tradidi vobis omnia. Et tam amplum et explicitum usum non legitur Deum innocentibus concessisse; et in idem sonant quotlibet dicta scripturarum tam Novi quam Veteris Testamenti. Unde Gen. iv.3,4, scribitur: Factum est ut post multos dies offeret Caym de fructibus terre munera Domino; Abel quoque obtulit de primogenitis gregis sui: in quo verbo sic notamus subtiliter digitum Spiritus scribentis tam varie, quod Abel iustus de suis obtulit et Caym iniustus extranea de terre fructibus; patenter innuitur quod omnis iustus simpliciter dominatur iuste omnibus quibus preest, iniustus autem iniuste occupat aliena; sicut notat et declarat dominus Armakanus (libro secundo de Pauperie Salvatoris, tercio capitulo) utilis testis istius sentencie: et idem dicit Augustinus, Ieronimus, Hugo de Sancto Vitore, Lincolniensis, et alii doctores, quibus concesse sunt primicie sensuum Scripturarum. Sed et doctor gencium, Hebreorum ii.8, probat quod Christus habet dominium universitatis humanitus, per illud Psalmi, Omnia subiecisti sub pedibus eius: in hoc, inquit, quod omnia ei subiecit, nihil dimisit non subiectum ei. Sed cum nos simus fratres Christi, filii adoptivi, coheredes sui, sequitur per idem quod omnia sunt nobis subiecta, eciam ipsemet Christus. Iusti ergo sunt omnia, non tamen peccata, quia non prosequuntur ex creaturis: ut mors et vita, veritas enim et peccatum, que sunt fines universitatis create, nulli possunt servire, licet equivoce iustis proficiant.
Ulterius est quaedam iustorum differentia notanda, ut quod quidam sint iusti ad tempus qui statim excidunt a iusticia ut presciti, et quidam iusti predestinati qui finaliter perseverant; et hii solum sunt heredes regni habentes ius perpetuum pro se et suis. Primi autem, tamquam liberi tenentes, habent ad tempus pro quo serviunt sine forisfactura, omnia bona Domini secum tunc existencia: verumtamen non habent simpliciter titulum hereditarium pro suo perpetuo ad hec bona, quod non stat per defectum domini, cum limitat illis sub pena forisfacture quod omnia sua in caritate fiant (ut patet 1 Cor.xvi,14); quod servicium debitum dum subtrahunt, a suo dominio excidunt; ideo non conceditur de illis quod habent omnia, sed, quantum merentur de congruo de bonis gracie et nature, omnia tunc secum existencia: sed non habent suam beatitudinem, cum ipsam non merentur (ut patet supra, capitulo secundo), nec bona futura post sui dampnacionem; predestinatis autem promittit apostolus signanter i Cor.iii.22, quod omnia sunt illorum, sive presencia sive futura; de preteritis autem non meminit, quia, cum dominium requirit existenciam extremorum, videtur quod preterita corrupta ante illorum existenciam non sunt sua sicut futura omnia, cum manent in gracia predestinacionis perpetua; verumtamen, cum omnia preterita, que iam non existunt, perficiunt dispositive ordinem seculi iam instantem, potest probabiliter dici quod omnis predestinatus habet omnia preterita vel futura, et correspondenter habet esse sempiternum in causis secundis, et iam non habet illa in propria existencia sed in effectu vel fructu, modo quo opera bonorum sequuntur illos, ut dicitur Apokal. xiv.13, et alibi sepe in Scriptura habetur consimile;
Cap. X Ex istis possunt elici quatuor veritates:
prima, quod humanum dominium racione lapsus hominis est extensius et graciosius quam fuisset toto humano genere statum innocencie conservante. Patet primo ex hoc quod regnum universitatis occasione peccati est per dampnatos, cum appendiciis suis, extensius quam foret subducto omni peccato; et super omnibus illis dominatur quilibet beatus, ergo extensius quam dominaretur subducto peccato. Pro asserto suppono pronunc quod tanta multitudo precise sit celestium civium, quanta fuisset subducto peccato. Ex quo patet quod, quot sunt homines vel angeli damnati, tot erunt homines, plures quam fuissent in statu innocentie ex integro conservato; et cum mors et vita omnium istorum cedunt sanctis ad gloriam et ministerium, secundum Paulum patet quod occasione peccati est dominium beatorum extensius et gloriosius.
Confirmatur hoc per hoc quod humanum genus recipit multa ministeria a Christo, qui est magni consilii Angelus et a ceteris angelis, que non recepisset stante statu innocencie ex integro; ergo conclusio. Argumentum patet ex hoc quod Christus fuit minister Hebreorum (secundum apostolum Rom. xv.8) et omnes alii sunt administratorii Spiritus (ut dicit apostolus, Hebr. primo capitulo); et quod nec Christus fuisset incarnatus nec angeli taliter administrantes si nullum peccatum precesserit. Ex hoc videtur quod utrumque foret superfluum; ymmo, posito quod sic, Christus non fuisset sic passus et mortuus, nec angeli ex pugna cum dyabolo mererentur; que omnia cum serviunt beatis ad gloriam, sequitur quod dominium illorum est modo amplius quam fuisset.
Confirmatur ex hoc quod predestinati pugnando cum hostibus, in virtute ducis exercitus Jesu Christi superaddunt unum genus meriti, quod pro statu innocencie non fuisset, et aliunde est equivalens vel superhabundans quantum ad graciam; ergo simpliciter est dominium hominis graciosius et premium gloriosius quam fuisset: patet consequencia, cum quia nullum triumphum laudabilem pretermittit Deus irremuneratum, eciam ultra condignum, tum eciam quia, racione lapsus, est talis gracia sincerior quam fuisset si filius adoptivus staret innocens, immunis simpliciter a peccato; gaudium ergo de triumpho superadditur beatis occasione peccati, cum constat quod, subducto omni peccato, non fuisset rebellio: unde non legi angelos astitisse hominibus ministraliter ante lapsum, cum instructi fuissent sufficienter per dominium; nec oportuisset opposuisse angelum bonum contra malum, ubi nulla adversancia astitisset: unde in signum huius dominii legitur Apok ultimo, postquam Iohannes cecidit ad pedes angeli ut adoraret cum dulia, qui ostendit sibi ministeria: Vide, inquit, ne feceris; conservus enim tuus sum et fratrum tuorum; ubi non est putandum angelum propter urbanitatem falsum fingere.
Et hinc credo beatum Gregorium in cantico ecclesie dixisse quod necessarium fuit Ade peccatum et nostrum, et felix culpa que talem ac tantum meruit habere redemptorem: felix, dico, a signo remissibilitatis, sicut urina est sana. Et huic sentencie videtur apostolus alludere (Rom. v.20) quando dicit, Ubi habundavit delictum, superhabundavit et gracia. Sed absit ex isto concludere quod peccandum est ut bona eveniant (ut supra dictum est, capitulo sexto); quia quod bonum evenit, non est ex occasione data delicti, sed ex gracia Salvatoris. Ex quo patet quod propter istam sentenciam Christianus speraret in nomine Christi, potens victorialiter insurgere ad pugnandum viriliter pro corona, et yperduliam devocius sibi refunderet in cuius virtute fiunt hec omnia. Et sic patet illud salvatoris, Luc.xv.7, salvari ad litteram quod Gaudium erit in celo super uno peccatore penitenciam agente, quam super nonaginta novem iustis qui non indigent penitencia. Pro cuius declaracione suppono quod Salvator intelligat in sua parabola per centenarium universitatem creature rationalis salvandam, per ovem perditam humanum genus per Christum redemptum, et per nonaginta novem universitatem novem ordinum angelorum stancium: cum ergo Christus sit unum suppositum illius generis, qui, licet non peccavit, egit tamen penitenciam principalem pro omnibus; patet quod plus gaudendum est de illo genere quod, secundum plurem partem, est peccator, quam super universitatem ordinum angelorum; ymmo super quolibet illorum peccatorum racione redempcionis et Christi conversacionis est materia plus gaudendi.
Secunda veritas est ista, quod totum genus humanum complecius per mediatorem Dei et hominum est redemptum quam fuit perditum: pro cuius declaracione suppono quod tota multitudo predestinatorum sit una generacio sive genus, cuius principium sit secundus Adam celestis; et totum genus prescitorum sit generacio pessima, cuius pater seu principium sit dyabolus. Patet ista supposicio ex modo loquendi Salvatoris: creberrime de prima dicitur, i Ioh.v18, Generacio Dei conservat predestinatum; de secundo, Math.xvi, Generacio mala et adultera signum querit: et de illa loquitur Math.xxiii 34-36, Ecce ego mitto ad vos sapientes, etc., ut veniat super vos omnis sangwis iustus. Amen dico vobis, venient hec omnia super generacionem istam; ubi nec dubium intelligit totam multitudinem prescitorum, cum Math. xxiv.34 dicit, Amen dico vobis quia non preteribit generacio hec donec omnia fiant. Unde Crisostomus super illo Math.xxiii, scribit: Omnium, inquit, iniquorum persecutorum homicidarum generacio una est, et si non sint omnes in tempore uno omnes sunt filii persecutorum, ipsius Caym; et declarat diffuse continuacionem illus generacionis a gente in gentem. Istis suppositis patet conclusio de generacione predestinatorum que ex integro est redempta. Et cum redimitur ad maius et melius dominium ad gloriosius premium, et secundum tantam multitudinem electorum quanta fuisset servata innocencia, patet quod complecius est redemptum quam fuit perditum per peccatum: utrum autem precise idem homines qui fuissent in statu innocencie iam salvantur, vel mixtim utriusque generacionis homines tunc fuissent, non audeo temere diffinire; sed probabiliter potest dici quod manet idem genus salvatum quod fuit perditum per peccatum, intelligendo modo priori per genus generationem, excluso principio qui est Christus. Nam non est qui ex integro faciat bonum, usque ad illud unum exclusive; cum ipse nunquam illegaliter declinavit.
Ex quo patet quod de toto genere humano, aliqui sunt non redempti, ut presciti qui nunquam gustaverunt carismata caritatis; aliqui sunt redempti set non ad hereditatem vel gloriam, ut presciti qui a gracia exciderunt; et aliqui sunt redempti de captivitate ad gloriam, ut generacio iustorum qui in gracia finaliter perseverant: utrum autem plures sunt dampnati quam salvati, sicut innuere videtur textus multi sunt vocati pauci electi Math. 22, non est nostrum discutere. Non enim sequitur: Multi sunt vocati pauci vero electi, ergo plures sunt dampnandi quam salvandi;' cum tota generacio salvandorum et maior pars generationis adultere sit vocata, et minor numerus est paucus respectu maioris. Unde, licet perdicio sit universalior quam redempcio, ipsa tamen est prestancior ex perdicione finali prescitorum cum ultra genus salvandorum in statu innocencie exinde perficitur, et precium sufficiens pro quotlibet mundis salvandis, si fuerint, est solutum. Et patet quod manet superhabundans operacio ubique redemptoris quia maius genus hominum redemit ad gloriam vel graciam, quam in statu innocencie salvaretur, et preter hoc creavit unum aliud genus, quod licet ex proprio peccato sit perditum, tamen cedit salvandis ad gaudium, et precium redempcionis illorum sufficiens, si non rennuerint, est inpensum: unde quod Adam habet plures filios modo licet indebite procreatos quam habuisset subducto peccato, est bonum sibi et ordinatum eternaliter ad perfeccionem perpetuam universi.
Tercia veritas sequens ex dictis est ista: Sicut peccans post maiorem graciam peccat gravius, sic resurgens post lapsum a gracia redit ad tantam graciam vel maiorem. Prima pars ex hoc videtur evidens quod, peccatum dictum formaliter est defectus ubi igitur persona debet esse in gratia maiori et ex culpa propria deficit est defectus amplior et per consequens maius peccatum: igitur confirmatur ex hoc quod ingratitudo prius grati, peccantis post maiora carismata, est eo maior; et omnis ingratitudo est peccatum vel sese inseparabiliter consequitur; ergo et peccatum est adeo magis grave. Confirmatur ex hoc quod omnis Deo gracior est de tanto sibi obligacior, et per consequens solvendo obligacionem est inobediencior, et obliganti plus debitor, et hec ac peccata sibi invicem in gravedine correspondent. Sicut ergo cadens a gradu alciori ad situm eque bassum patitur ruinam cum paribus graviorem, sic cadens a maiori gratia spiritualiter ad non gratiam simpliciter magis peccat. Et hinc dicunt doctores quod primus parens post statum innocencie non potuit primo venialiter peccavisse, quia tanto dotato virtutibus non affuisset excusacio peccandi, quantumcunque levi peccato de genere; et cum venialitas et excusabilitas a dampnacione, sicut et eorum opposita, correspondent, videtur patere sentencia: ideo (ut patet tractatu primo, de ordinacione temptacionis, capitulo quinto) primum peccatum fuit defectus obmissionis, quod sequebatur superbia peccatum proximum actuale.
Sed pro solucione obiectuum dicitur communiter quod gravedo peccati potest attendi tripliciter: primo intensive, et sic defectus gracie Petri, a qua cecidit negando Dominum, fuit maius peccatum quam peccatum traditoris, posito quod nunquam Iudas fuerit ita gracius; secundo dicitur peccatum alio gravius extensive, et sic quodlibet peccatum finalis inpenitencie est peccato quod deletur gravius; et tercio dicitur peccatum gravius effective, in hoc quod magis nocet rei publice quoad sensum, et sic occidens plures homines vel meliores iniuste plus peccat quam gracior ad hoc consulens vel consenciens.' Et istam gravedinem attendunt iudices solum secundum faciem iudicantes; et in opinione gravedinis talis peccati sensibilis, sicut et sue pene, errant plurimi putantes quod pena sensus propter eius sensibilitatem equiparari poterit pene dampni.
Secunda pars conclusionis patet ex largitate et perfeccione divini operis, quod non potest quidquam reparare vel facere nisi augendo ipsum perficiat; cum sit Ioseph acrescens et non decrescens in aliquo vel peyorans. Probatur per deducens ad impossibile, capiendo a falsigrapho quod Petrus cadens a gracia, ut 8a, peccando mortaliter resituatur tantum ad gradum gracie, ut 6; in qua decidat, proporcionabiliter ad istam graciam premiatus: et patet, cum gracie vie et glorie patrie correspondent, quod Petrus parcius premiatur quam fuisset si in prima gracia decessisset. Ex quo patet quod manebit perpetuo privatus gloria correspondente gracie, ut 8a, ad quam ante lapsum habuit iusticiam; quod, stante ista damnificatione perpetua, peccatum non est plene dimissum; sed, cum manet perpetua pena dampni, gravior quam aliqua pena sensus, reliquitur quod manet peccatum perpetuum in beato: consequens est impossibile, cum Deus non potest remittere partem peccati et dimittere reliquam irremissam, eo quod non potest remittere culpam nisi infundat graciam que non stat in aliquo cum mortali. Et ista est sentencia Lincolniensis, Armakani et aliorum doctorum concorditer.
Ex qua quarto patet quod, si sine superaddicione meriti peccans
originaliter baptisetur, restituitur ex equo ad minimum gradum
gracie, que per minimum peccatum, scilicet originale, sibi
defuerat; quod si attricione vel contricione meruerit sibi
secundam graciam, tunc de lege communi divine misericordie
restituitur ad graciam ampliorem. Ex quo patet quod sicut Deus
restituit naturam lapsam penitentem ad graciam uberiorem quam fuit
illa a qua ceciderat, sic restituit ad utilius dominium, tollendo
omni mala culpe. b Et ex ista radice eliciunt doctores quod
Christus non sanavit aliquem corporaliter nisi quem prius
mentaliter sanaverat; quia si corporaliter sanavit, tunc donavit
sanitatem huiusmodi corporalem, et per consequens graciam et alia
queque sequuntur: quis ergo non delectaretur cum Apostolo (Rom.
vii. 22) in huiusmodi lege Dei, etc?
Return to Home
Page